Τὸ τραῦμα του 1922

Χρονογραφίες


Ὁ λόγος ποὺ δὲν μποροῦμε νὰ ξεπεράσουμε δημιουργικὰ τὸ τραῦμα τοῦ 1922 εἶναι ἁπλούστατα ὅτι αὐτὸ δὲν ξεπερνιέται. Ὄχι μόνο γιατὶ ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ τὸ Βυζάντιο εἶναι τὸ πεπρωμένο καὶ ὁ προορισμὸς τοῦ μεταβυζαντινοῦ Νεοελληνισμοῦ.

Ἂς δεχτοῦμε, χάριν συζητήσεως, ὅτι δὲν εἶναι τὸ πεπρωμένο του. Ὅτι θὰ μπορούσαμε νὰ ζήσουμε χωρὶς Πόλη καὶ Βυζάντιο καὶ Σμύρνη, ψυχικὰ ὑγιῶς ὅμως, κι ὄχι ὡς φρενοβλαβεῖς ὅπως τώρα.

Τὸ λάθος τῶν Βενιζελικῶν ποὺ ἔδωσαν τὸ 1930 τὰ χέρια στοὺς σφαγεῖς εἶναι τεράστιο, γιατὶ μόνο αὐτοὶ εἶχαν ἀπομείνει πολιτικὰ νὰ ἐνσαρκώνουν τὸ πεπρωμένο τοῦ Νεοελληνισμοῦ. Δίνοντας τὰ χέρια στοὺς Κεμαλικούς, ἔδωσαν τὸ αἰώνιο ἄλλοθι σὲ Δεξιοὺς καὶ Ἀριστεροὺς πολέμιους τῆς Μικρασιατικῆς Ἐκστρατείας. Μικροπολιτικὲς σκοπιμότητες (π.χ. «ἀνάγκη» γιὰ ἀπερίσπαστη ἐξ ἀνατολῶν ἀντιμετώπιση τῆς Ἰταλίας καὶ τῆς Βουλγαρίας) καὶ ἡ έγωιστικὴ ἀντίληψη ὅτι τὰ πράγματα δὲν ἀλλάζουν πιά, εἶναι οἱ αἰτίες. Νὰ ποὺ ἀλλάζουν, μὲ τὴν τωρινὴ ἐπεκτατικότητα τῆς Τουρκίας. Τί πιὸ ἐγωιστικὸ ἀπὸ τὸ νὰ πιστεύεις ὅτι ἡ κατάσταση πραγμάτων στὴν ὁποία ἐσὺ ζῆς εἶναι αἰώνια; Ἀντὶ ἡ Ἑλλάδα νὰ ἐργαστεῖ ὅπως ἐργάζεται ἡ Τουρκία γιὰ τὴν ἐπιστροφή της στὴν ἑλληνικὴ Θράκη, στὴν Κύπρο, στὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου, θεώρησε ὅτι οἱ συνθῆκες εἰρήνης εἶναι αἰώνιες καὶ πὼς προαιώνιες συνήθειες καὶ πόθοι (Ὀθωμανῶν καὶ Ἑλλήνων) εἶναι δυνατὸν νὰ τερματιστοῦν μὲ τὴν ὑπογραφὴ συνθηκῶν. Ὑπάρχουν πάμπολλοι λόγοι γιὰ τοὺς ὁποίους ἔπρεπε νὰ γίνει κατανοητὸ ὅτι ἡ εἰρήνη τοῦ 1923 ἦταν ἕνα στάδιο: Ὁ ἰσλαμικὸς φανατισμός, ἡ ἐγγύτητα τῶν νησιῶν μας στὴν τουρκικὴ Μικρὰ Ἀσία, οἱ πολὺ πρόσφατες αὐτοκρατορικὲς ὀθωμανικὲς μνῆμες κ.ἄ. Ἡ ἀπόλυτη αἰσιόδοξη σχετικοκρατία τοῦ δημοκρατικοῦ Βενιζελισμοῦ ἔχει μεγάλο μερίδιο εὐθύνης. Ἀντὶ ὁ Ἐχθρὸς νὰ διακηρυχθεῖ ὅτι παραμένει ἐσαεὶ Ἐχθρὸς παρὰ τὴν ἀπέραντη νίκη του, ἀνακηρύχθηκε σὲ φίλο καὶ σύμμαχο, καὶ ὅλα μέλι γάλα. Πράγμα ποὺ ὁδήγησε στὸ νὰ παρακολουθοῦμε ἔκπληκτοι κι ἄφωνοι τὰ τουρκικὰ ἐγκλήματα τὸ 1955 καὶ τὸν ἐκτουρκισμὸ τῶν θρακιωτῶν Μουσουλμάνων ἀπὸ τοὺς «γιὰ πάντα φίλους μας, πλέον».

Τὸ σπουδαιότερο ὅμως ἐμπόδιο γιὰ μιὰ φυσιολογικὴ ἄνευ Βυζαντίου νεοελληνικὴ ζωὴ εἶναι ὅτι τὸ νεοελληνικὸ ἀφήγημα ἀφέθηκε στὰ χέρια αὐτῶν ποὺ κατέστρεψαν τὴ Μικρασιατικὴ Ἐκστρατεία, Ἀριστερῶν καὶ Δεξιῶν. Πῶς θὰ μποροῦσε νὰ στηθεῖ κράτος σοβαρὸ ἔχοντας γιὰ ἠθικὸ βαρίδι του τὸ «ἔγκλημα» τῆς Μικρασιατικῆς Ἐκστρατείας; Πῶς θὰ μποροῦσε ὁ Νεοελληνισμὸς νὰ ἀντέξει ψυχικὰ τὴν κατάσταση «Καὶ σφαγμένος Καὶ φταίχτης»;; Μὲ τέτοιους τύπους ἀνθρώπων, ὅπως τὴν Ἀριστερὰ καὶ τὴ Δεξιά, δὲν θὰ μποροῦσε νὰ φτειαχτεῖ οὔτε βιομηχανία (π.χ. ὅπως στὶς ἀσιατικὲς χῶρες, Ἰαπωνία, Κορέα κ.λπ.) οὔτε «εὐρωπαϊκὸ κράτος» οὔτε ὁ πληθυσμὸς στοχευμένα νὰ αὐξηθεῖ κατ’ ἀναλογία μὲ τὸν τουρκικό (π.χ. σήμερα οἱ Ἕλληνες νὰ ἦταν 30 ἑκατομμύρια). Ὅποιος ἀμφισβητεῖ τὶς ρίζες τοῦ Νεοελληνισμοῦ, ἀδυνατεῖ καὶ νὰ τὸν ὁδηγήσει σὲ μιὰ μὴ μεγαλοϊδεατικὴ βέβαια, πλὴν ὑγιὴ νεοτερικὴ «πεπολιτισμένη» κατάσταση. Ἀπόδειξη γι’ αὐτὸ εἶναι ὅτι Δεξιοὶ κι Ἀριστεροὶ ἔκαμαν, 20 χρόνια μετά, τὸν Ἐμφύλιο. Μόνο αὐτὸ ξέρουν νὰ κάνουν.

Μόνο ἐὰν δὲν θεωρεῖτο «λάθος» ἡ Ἐκστρατεία, θὰ μποροῦσε μιὰ ἑλληνικὴ κοινωνία νὰ πεῖ: Ἀπέτυχα στὸ μεγάλο ἐγχείρημα, δὲν ἦταν λάθος ὅτι τὸ ἐπιχείρησα, οὔτε ἀποικιακό (Μεταξᾶς) οὔτε ἰμπεριαλιστικό (ΚΚΕ). Ἔπρεπε νὰ τὸ ἐπιχειρήσω. Τώρα, καὶ ὅσο διαρκεῖ ἡ εἰρήνη μὲ τὸν αἰώνιο Ἐχθρό, θὰ προσπαθήσω νὰ γίνω σοβαρὸ κράτος, μὲ πληθυσμό, ἄμυνα, βιομηχανία, παραγωγὴ ἀγροτικὴ κ.ἄ., ἄριστη παιδεία, εὐνομούμενη πολιτεία. Κι ἂν μπορέσω, νὰ ἀνατρέψω ἐν μέρει ἢ ἐν ὅλῳ τὸ 1922 -ἂν ποτὲ ξανατεθεῖ θέμα. Σὲ 70 χρόνια; Σὲ 150; Ὅμως αὐτοὶ ποὺ ἐπέβαλαν τὴν ἑρμηνεία περὶ λάθους εἴτε ἦταν βρωμοχωριάτες κουμπουροφόροι (ἀγύριστα κεφάλια) εἴτε κουφιοκέφαλοι οὐτοπιστές: Τί καλὸ θὰ μποροῦσαν ποτὲ νὰ προσφέρουν σὲ μιὰ μετα-μικρασιατικὴ ἑλληνικὴ κοινωνία; Ἐργατικοὺς ἀγῶνες ἢ ρουσφέτια; Ἡ συσχέτιση μεταξὺ τῆς δυναμικῆς τοῦ Νεοελληνισμοῦ μετὰ τὸ 1922 καὶ τῆς ἑρμηνείας τοῦ 1922 δὲν εἶναι ἀβάσιμη. Ὅποιος δὲν παινεύει τὸ σπίτι του, πέφτει καὶ τὸν πλακώνει.