Συνέχεια από: Σάββατο 5 Φεβρουαρίου 2022
ΛΟΓΟΣ A'
(Άσμα Ασμάτων 1,1-4)
Η ΝΥΦΗ:
«Ας με φιλήσει με φιλήματα από το στόμα του·
είναι τα στήθη σου (οι αγαθοί μαστοί σου) καλύτερα από το κρασί
και η οσμή των μύρων σου πάνω απ’ όλα τ’ αρώματα,
μύρο που χύθηκε είναι τ’ όνομά σου.
Γι’ αυτό σ’ αγάπησαν οι κοπέλες, σε τράβηξαν κοντά τους,
θα τρέξουμε πίσω από το άρωμα του μύρου σου.
Ο βασιλιάς μ’ έμπασε στο κοιτώνα του.
Ας χαρούμε κι ας ευφρανθούμε μαζί σου, ας αγαπήσουμε τα στήθη σου (τους μαστούς σου) περισσότερο από το κρασί· η ευθύτητα σ’αγάπησε».
Όσοι κατά τη συμβουλή του Παύλου ξεντυθήκατε τον παλαιό άνθρωπο σαν ένα ρυπαρό ρούχο μαζί με τις πράξεις και τις επιθυμίες του και ντυθήκατε με την καθαρότητα της ζωής σας τα φωτεινά ιμάτια του Κυρίου, όπως μας τα φανέρωσε πάνω στο όρος της Μεταμόρφωσης, ή καλύτερα εσείς οι ενδυσάμενοι τον ίδιο τον Κύριό μας Ιησού Χριστό μαζί με την άγια στολή του και συμμεταμορφωθέντες προς το απαθές και το θειότερον, εσείς ακούστε τα μυστήρια του Άσματος των Ασμάτων· εσείς να μπείτε στον αθάνατο νυμφώνα (νυφικό θάλαμο) λευκοντυμένοι με καθαρούς κι αμόλυντους λογισμούς. Ας μη γίνει κανένας δεσμώτης των δικών του σκέψεων φέρνοντας μαζί του εμπαθή και σαρκικό λογισμό και μη έχοντας κατάλληλο για το θείο γάμο το ένδυμα της συνειδήσεως, ας μην κατεβάσει τους αθάνατους λόγους του νυμφίου (γαμπρού) και της νύφης σε κτηνώδη πάθη αλόγων ζώων και δεμένος μέσω αυτών με τις αισχρές φαντασίες, εκδιωχτεί από ανάμεσα από τους χαρούμενους διασκεδαστές του γάμου, ανταλλάσσοντας με το χτύπημα των δοντιών του και το δάκρυ τη γαμήλια χαρά.
Αυτά επικαλούμαι, προκειμένου ν’ ασχοληθώ με τη μυστική θεωρία του Άσματος των Ασμάτων. Με όσα γράφονται εδώ η ψυχή στολίζεται κατά κάποιο τρόπο σαν νύφη για την ασώματη και πνευματική κι αμόλυντη συζυγία με το Θεό. «Αυτός δηλαδή που θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι και να έλθουν σε επίγνωση αλήθειας» μας υποδεικνύει εδώ τον τελειότατο και μακάριο τρόπο της σωτηρίας, εννοώ την αγάπη. Σε μερικούς βέβαια συμβαίνει κάποτε η σωτηρία και μέσω του φόβου, όταν απομακρυνόμαστε από το κακό αποβλέποντας στις απειλές της τιμωρίας μας στην κόλαση. Είναι ακόμα και μερικοί που κατορθώνουν την αρετή με την ελπίδα του μισθού που περιμένει όσους έζησαν μ’ ευσέβεια, όχι με την αγάπη του αγαθού, αλλά την επιτυγχάνουν με την προσδοκία της αμοιβής. Εκείνος όμως που έχει στρέψει την ψυχή του στο τέλειο, απωθεί βέβαια το φόβο (γιατί το συναίσθημα αυτό είναι δουλικό, το να μην παραμένεις δηλαδή στον Κύριο σου από αγάπη, αλλά να μη δραπετεύεις από φόβο της μαστίγωσης), περιφρονεί όμως και τους ίδιους τους μισθούς, για να μη θεωρείται ότι προτιμά περισσότερο την αμοιβή από εκείνον που τη δίνει. Κι αγαπά με όλη την καρδιά του και την ψυχή και τη δύναμή του όχι κάτι άλλο από όσα αυτός ενεργεί, αλλά Εκείνον τον ίδιο που είναι η πηγή των αγαθών. Αυτή τη διάθεση νομοθετεί για τις ψυχές των ακουόντων αυτός που μας καλεί στη μετουσία του. Και το νομοθέτημα αυτό το επιβεβαιώνει ο Σολομών, που η σοφία του, κατά τη θεία μαρτυρία, δεν έχει μέτρο και δεν συγκρίνεται ούτε παραβάλλεται με εκείνων που έζησαν στο παρελθόν και με εκείνων που θα ζήσουν στο μέλλον, και που τίποτε δεν του διαφεύγει.
Νομίζεις άραγε πως εννοώ αυτόν τον Σολομώντα, το γιο της Βηρσαβεέ, εκείνον που θυσίασε στο βουνό τα χίλια βόδια, εκείνον που χρησιμοποίησε για ν’ αμαρτήσει τα είδωλα από τη Σιδώνα; Μ’ αυτόν όμως σημαίνεται ένας άλλος Σολομών, που κι αυτός γεννήθηκε κατά τη σάρκα από τη γενιά του Δαβίδ, που το όνομά του είναι ειρήνη, ο αληθινός βασιλιάς του Ισραήλ, αυτός που οικοδόμησε το ναό του Θεού, αυτός που έχει περιλάβει τη γνώση των πάντων, που η σοφία του είναι απεριόριστη ή καλύτερα που το είναι του είναι σοφία και αλήθεια και κάθε υψηλό όνομα και νόημα που αρμόζει στο Θεό. Αυτός χρησιμοποιώντας ως όργανο τον Σολομώντα μας μιλάει με τους λόγους αυτού πρώτα στις Παροιμίες, έπειτα στον Εκκλησιαστή, έπειτα από αυτά στο φιλοσοφικό λόγο του Άσματος των Ασμάτων που έχουμε μπροστά μας, υποδεικνύοντας με το λόγο του μεθοδικά και με τάξη την άνοδο προς το τέλειο.
Όπως δηλαδή στη κατά σάρκα ζωή κάθε στάδιο της ηλικίας δεν περιλαμβάνει όλες τις φυσικές ενέργειες ούτε στις διάφορες ηλικίες προχωρεί η ζωή μας ανάμεσα από όμοιες καταστάσεις (ούτε το νήπιο δηλαδή ασκεί τα έργα των ώριμων, ούτε τον τέλειο τον παίρνει η παραμάνα στην αγκαλιά της, αλλά για κάθε στάδιο της ηλικίας άλλο είναι το κατάλληλο και το αρμόδιο), έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε και στην ψυχή κάποια αναλογία με τις σωματικές ηλικίες, με τις οποίες ανακαλύπτεται κάποια τάξη και συνέχεια που χειραγωγεί τον άνθρωπο στο βίο της αρετής. Γι’ αυτό και διαφορετικά διδάσκουν οι Παροιμίες και αλλιώς μιλά ο Εκκλησιαστής. Και η φιλοσοφία του Άσματος των Ασμάτων με τα υψηλότερα δόγματά του βρίσκεται σε ανώτερο επίπεδο κι από τα δύο.
Η διδασκαλία των Παροιμιών απευθύνεται σ’ αυτόν που είναι ακόμα νήπιο και προσαρμόζει τη νουθεσία ανάλογα με την ηλικία. «Άκουγε», λέει, «γιέ μου, τί ορίζει ο πατέρας σου και μην περιφρονήσεις τις συμβουλές της μητέρας σου». Από αυτά τα λόγια καταλαβαίνεις ότι η ηλικία είναι τρυφερή και εύπλαστη. Βλέπεις ακόμα το παιδί να έχει ανάγκη από τις συμβουλές της μητέρας του και τις διδαχές του πατέρα του (την πατρική νουθεσία) και για να προσέχει προθυμότερα το νήπιο στους γονείς του, του υπόσχεται ότι θ’ αποκτήσει τα παιδικά του στολίδια από τη μελέτη των μαθημάτων. Γιατί στολίδι για το παιδί είναι το χρυσό περιδέραιο που αστράφτει γύρω στο λαιμό και το στεφάνι που πλέκουν από κάποια πανέμορφα λουλούδια. Κι αυτά πρέπει να τ’ αντιλαμβανόμαστε οπωσδήποτε όπως θα μας δείξει προς το καλύτερο το νόημα του αινίγματος.
Κι έτσι αρχίζει να υπογραμμίζει για χάρη του τη σοφία με πολλούς και διάφορους τρόπους, εξηγώντας την ωραιότητα του άφραστου κάλλους, ώστε όχι από κάποιο φόβο και εξαναγκασμό, αλλά να ξεσηκωθεί από επιθυμία και πόθο για τη μετουσία (μέθεξη) των αγαθών. Η υπογράμμιση της ομορφιάς (του κάλλους) επισύρει κάπως την επιθυμία των νέων σ’ αυτό που τους δείχνουμε, αναρριπίζοντας τον πόθο τους για τη κοινωνία (μέθεξη) της ωραιότητας. Για να ενισχυθεί λοιπόν περισσότερο το επιθυμητικό του μεταφερμένο από την δέσμευσή του με την ύλη στην άυλη σχέση, τονίζει με τα εγκώμια την ομορφιά (το κάλλος) της σοφίας. Και δεν προβάλλει με λόγους μόνο το κάλλος της ωραιότητας, αλλ’ απαριθμεί και τον πλούτο της, που θα τον κάνει δικό του οποίος κατοικήσει μαζί της. Ο πλούτος υπολογίζεται ανάμεσα στα κοσμήματά της. Το κόσμημα του δεξιού χεριού της είναι το σύνολο των αιώνων, αφού έτσι είπε η Γραφή, ότι «το μάκρος του βίου της και τα χρόνια της ζωής της είναι στο δεξί της χέρι», ενώ στο άλλο της χέρι φοράει τον πολύτιμο πλούτο των αρετών που αστράφτει από τη λάμψη της δόξας. Γιατί λέει ότι «στο αριστερό της χέρι έχει πλούτο και δόξα».
Έπειτα λέει ότι κι από το στόμα της αποπνέει την ευωδιά του καλού αρώματος της δικαιοσύνης, λέγοντας «από το στόμα της πηγάζει η δικαιοσύνη», ενώ τα χείλια της λέει ότι από το φυσικό κόκκινο χρώμα ανθεί σ’ αυτά ο νόμος και η ευσπλαχνία (το έλεος). Και για να βρεθεί στη νύφη αυτή ότι η ομορφιά (το κάλλος) συνερανίζεται από όλα, εγκωμιάζεται και το βάδισμά της· γιατί λέγει «βαδίζει στους δρόμους της δικαιοσύνης»· Ούτε το ανάστημα της δεν υστερεί στον έπαινο της ομορφιάς που φτάνει στο μεγάλωμα ένα πολύκλωνο φυτό. Και το φυτό αυτό με το οποίο παρομοιάζεται το ανάστημα της, «είναι», λέει, «το ίδιο το δέντρο της ζωής», που γίνεται τροφή σε όσους το πιάνουν και γίνεται στύλος ασφαλής κι ακλόνητος για όσους στηρίζονται πάνω του. Και με τα δύο εννοώ τον Κύριο, γιατί αυτός είναι η ζωή και το στήριγμα. Η διατύπωση είναι η εξής· «είναι δέντρο ζωής για όλους όσοι την αγκαλιάζουν και στηρίζονται σ’ αυτήν· είναι ακλόνητη γιατί στηρίζεται στον Κύριο». Μαζί με τα άλλα εγκώμια συγκαταλέγεται και η δύναμη, ώστε να ολοκληρωθεί ο έπαινος της ομορφιάς της σοφίας με όλα τα αγαθά. Γιατί, λέει, «ο Θεός θεμελίωσε τη γη με σοφία κι ετοίμασε τους ουρανούς με φρόνηση» και αυτά που θεωρούμε μέσα στην κτίση τ’ ανάγει στη δύναμη της σοφίας αποδίδοντάς της διάφορα ονόματα. Γιατί την ίδια την ονομάζει σοφία και φρόνηση, αίσθηση και γνώση και σύνεση και τα όμοια.
Έπειτα αρχίζει να στολίζει σα γαμπρό το νέο, προστάζοντάς τον να ατενίζει τώρα σ’ αυτή τη συνοίκηση μέσα στο θείο θάλαμο. Γιατί λέει, «μην την εγκαταλείψεις και θα σε στηρίζει να μη πέσεις· αγάπησέ την και θα σε φυλάξει· περιτείχισέ την και θα σε υψώσει· τίμησέ την για να σε αγκαλιάσει, για να βάλει στο κεφάλι σου στεφάνι από χάρες και με το στέφανο θα σε προστατέψει από τις ηδονές». Και καταστολίζοντάς τον τώρα με αυτά τα γαμήλια στέφανα σα να είναι γαμπρός τον διατάζει να είσαι αχώριστος από αυτήν λέγοντας· «όταν βαδίζεις, έχε την κοντά σου κι ας είναι μαζί σου όταν κοιμάσαι, ας σε φυλάει, ώστε μόλις ξυπνήσεις να μιλήσει μαζί σου». Με αυτά και τα παρόμοια αφού ανάψει το επιθυμητικό εκείνου που είναι ακόμα νέος κατά τον εσωτερικό άνθρωπο, κι αφού παρουσιάσει αυτήν την ίδια να λέει με δικά της λόγια, τί κάνει για να τραβήξει όσο γίνεται την αγαπητική διάθεση μαζί της όσων την ακούν λέγοντας ανάμεσα στα άλλα κι αυτό, «αγαπώ αυτούς που με αγαπούν» (γιατί η ελπίδα ν’ ανταποκριθεί στην αγάπη της ξεσηκώνει σφοδρότερη την επιθυμία του εραστή). Μαζί μ’ αυτά, αφού προσθέσει και τις άλλες συμβουλές με εκφραστικά κι ευσύνοπτα αποφθέγματα και τον φέρει σε τελειότερη διαγωγή, έπειτα, αφού μακαρίσει την αγαθή αυτή ένωση, προς το τέλος των Παροιμιών αφού παρέθεσε τα εγκώμια της εξαίρετης εκείνης γυναίκας, τότε προσθέτει τη διδασκαλία του Εκκλησιαστή για χάρη εκείνου που με την παιδαγωγία του μέσω των Παροιμιών προχώρησε ικανοποιητικά στην επιθυμία των αρετών.
Κι αφού κατηγορήσει στο βιβλίο αυτό τη σχέση των ανθρώπων με τα φαινόμενα κι αφού πει πως είναι μάταιο κάθε άστατο και παροδικό λέγοντας ότι «είναι μάταιο ό,τι έρχεται», τοποθετεί πάνω από όσα αντιλαμβανόμαστε με την αίσθηση την επιθυμητική κίνηση της ψυχής μας προς το αόρατο κάλλος, τότε, αφού καθάρισε έτσι την καρδιά από τη σχέση της με τα φαινόμενα, μυσταγωγεί πια τη διάνοια μέσα στα θεία άδυτα του Άσματος των Ασμάτων, με τα οποία εκείνο που περιγράφεται είναι μια σύνθεση επιθαλάμια, ενώ εκείνο που νοείται είναι η ανάκραση της ανθρώπινης ψυχής προς το θείο. Γι’ αυτό εδώ ο υιός των Παροιμιών ονομάζεται νύφη και η σοφία μεταφέρεται στη θέση ταυ νυμφίου, για να μνηστευθεί ο άνθρωπος με τον Θεό, αφού από γαμπρός γίνει παρθένος κόρη και, προσκολλημένος στον Κύριο, αποτελέσει ένα πνεύμα με την ανάκρασή του με το ακήρατο και απαθές, έχοντας γίνει νόημα καθαρό από βαριά σάρκα που ήταν.
Επειδή λοιπόν είναι η σοφία που μιλά, αγάπησέ την με όλη σου την καρδιά και τη δύναμη, επιθύμησέ την όσο μπορείς. Στις λέξεις αυτές παίρνω το θάρρος να πω και το “ερωτέψου την”. Γιατί το πάθος αυτό είναι ανεπίληπτο και απαθές όταν πρόκειται για ασώματα, όπως λέει στις Παροιμίες νομοθετώντας τον έρωτα του θείου κάλλους. Αλλά και το βιβλίο που μας απασχολεί (το Άσμα Ασμάτων) τα ίδια μας ορίζει· δε σου απευθύνει μια συμβουλή γι’ αυτό, αλλά φιλοσοφεί με τα απόρρητα προτάσσοντας με τους στοχασμούς του μια εικόνα από τα ευχάριστα της ζωής στη διατύπωση της διδασκαλίας. Η εικόνα είναι μια γαμήλια σκηνοθεσία, όπου η επιθυμία του κάλλους (της ομορφιάς) μεσιτεύει στον πόθο, χωρίς να εκδηλώνει πρώτος την επιθυμία του ο νυμφίος κατά τη συνήθεια των ανθρώπων. Προλαβαίνει το νυμφίο η κόρη και χωρίς να ντρέπεται κοινολογεί τον πόθο της και διατυπώνει την ευχή της ν’ απολαύσει κάποτε το φίλημα του νυμφίου.
Επειδή δηλαδή οι καλοπροαίρετοι προξενητές της κόρης, πατριάρχες, προφήτες και νομοθέτες, πρόσφεραν τα θεία χαρίσματα σ’ αυτή που έγιναν προξενητές της, που η συνήθεια τ’ αποκαλεί “έδνα”, ονομάζοντας έτσι τα πριν από το γάμο δώρα (κι αυτά ήταν η συγχώρηση παραπτωμάτων, η αμνήστευση των κακών, η αναίρεση της αμαρτίας, η μεταστοιχείωση της φύσης, η μεταβολή του φθαρτού στο άφθαρτο, η παραδεισένια απόλαυση, το βασιλικό αξίωμα, η χαρά που δεν έχει τέλος)· επειδή λοιπόν η κόρη δέχτηκε τις θείες δωρεές από τους καλούς προξενητές της, που της πρόσφεραν τα δώρα αυτά με την προφητική διδασκαλία, γι’ αυτό και την επιθυμία της ομολογεί και θέλει να επιταχύνει τη χάρη, φροντίζοντας ν’ απολαύσει αμέσως την ομορφιά του ποθητού της. Την ακούν μερικές φίλες και συνομήλικές της που εξάπτουν περισσότερο την επιθυμία της νύφης. Φτάνει κι ο γαμπρός που ακολουθείται από συντροφιά κάποιων φίλων κι αγαπητών του. Αυτοί θα μπορούσαν να είναι ή τα λειτουργικά πνεύματα, που έργο τους είναι η σωτηρία των ανθρώπων, ή οι άγιοι προφήτες, που ακούοντας τη φωνή του Κυρίου χαίρονται κι ευφραίνονται, επειδή συνάπτεται η αθάνατη συζυγία (σύζευξη), με την οποία η ψυχή που προσκολλάται στον Κύριο γίνεται μαζί του ένα Πνεύμα, όπως λέει ο Απόστολος.
(Συνεχίζεται)
Το πρωτότυπο κείμενο
