Η αληθινή παιδεία

 kantonopou


Πολύς λόγος γίνεται στις μέρες μας για την Παιδεία. Ιδιωτικά Παν/μια, αξιολόγηση, αυτοδιοίκηση, οικονομική ενίσχυση, άσυλο, προγράμματα σπουδών των Παν/μίων…

Η «αγωνία» όλων των πολιτικών παρατάξεων, των ακαδημαϊκών δασκάλων, των φοιτητικών συλλόγων και όλων των «ενδιαφερομένων» πλευρών μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες, είναι εμφανής. Όλοι «πάσχουν» για την παρεχόμενη εκπαίδευση, αλλά όχι για την παιδεία. Όλοι έχουν «δίκιο» σε απόλυτο βαθμό και «πείθουν» με εύλογα ή ευλογοφανή επιχειρήματα τους τηλεθεατές. Πού βρίσκεται όμως η αλήθεια: Στη δημοκρατία. Στην αρχή της πλειοψηφίας. Κι αυτό, γιατί καμιά προσέγγιση όλων σ’ ένα κοινό πρόγραμμα. Καμιά υποχώρηση κανενός. Η αλήθεια του καθενός είναι στοιχείο αναντίρρητο.
Χωρίς να θέλουμε να μπούμε στις λεπτομέρειες αυτής της συζήτησης, σήμερα θέλουμε να επισημάνουμε μια ουσιαστική παράλειψη από όσα λέγονται δημόσια από όλους τους συζητητές. Να επισημάνουμε την έλλειψη λόγου για τη φύση του ανθρώπου, λόγο ανθρωπολογικό, που να αναλύει την ανθρώπινη φύση κι έτσι να προτείνει το μοντέλο της Παιδείας με βάση αυτό το δεδομένο. Είναι λάθος να συζητάμε για την Παιδεία αγνοώντας τον κυριότερο παράγοντα, που είναι ο άνθρωπος είτε ως δάσκαλος είτε ως μαθητής ή φοιτητής.
Άραγε είναι τυχαίο ότι οι προστάτες των Γραμμάτων στη δική μας Παράδοση είναι Τρεις Άγιοι και μάλιστα Ιεράρχες; Μια γιορτή που καθιερώθηκε τον 11ο αιώνα και θεσμοθετήθηκε το 1842 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κι όχι τυχαία. Οι Τρεις Ιεράρχες, ο Βασίλειος, ο Γρηγόριος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνδύαζαν δυο βασικά γνωρίσματα και γι’ αυτό είχαν χαρακτηρισθεί αιώνες πριν ως «οικουμενικοί διδάσκαλοι», Δάσκαλοι δηλαδή όλου του κόσμου, όλων των ανθρώπων.
Το πρώτο γνώρισμά τους είναι η αγιότητα που διέθεταν χάρη στην πίστη του Χριστού· και το δεύτερο, η γνώση των θεμάτων του κόσμου, η κοσμική σοφία, την οποία δεν απέρριψαν στο όνομα της πίστεως, αλλά τη χρησιμοποίησαν, για να υπηρετήσουν τον άνθρωπο και την Αποκάλυψη του Θεού. Μαζί μ’ αυτά δυο γνωρίσματα είχαν αποκτήσει και μια βαθιά ανθρωπογνωσία. Γνώριζαν δηλαδή την ανθρώπινη φύση με όλες τις δυνατότητες, που αυτή έχει. Δυνατότητες προς την αρετή και το καλό, αλλά και προς το κακό. Τη ροπή, την τάση που ενυπάρχει στον άνθρωπο στο να μιμείται το κακό και τον αγώνα, που πρέπει να κάνει, για να το υπερνικήσει. Το ευμετάβολο της ανθρώπινης φύσης, και ιδιαίτερα των νέων, από τον ενθουσιασμό στην απογοήτευση, από τη χαρά στη λύπη από τα υψηλά ιδανικά στα κατώτερα ένστικτα. Κι έμαθαν αυτή την αλήθεια, γιατί αγωνίστηκαν, ασκήτεψαν κυριολεκτικά, να νικήσουν τον αμαρτωλό άνθρωπο στον εαυτό τους με τον αγώνα της πίστεως και της πνευματικής ζωής. Η αγιότητα που τους αποδίδουμε ήταν καρπός του προσωπικού τους αγώνα και της Χάριτος του Θεού. Κι έγινε αυτό πράξη, γιατί προσπάθησαν συνειδητά να ζήσουν τη ζωή του Χριστού στη ζωή τους. Όχι με λόγια, αλλά με έργα και άσκηση. Με άθληση πνευματική. Αυτό σημαίνει πως αγωνίστηκαν με την προσευχή και τη νηστεία, με την εγκράτεια και τον εσωτερικό αγώνα, με αγάπη και ταπείνωση, με θυσία και προσφορά. Βίωσαν την αρετή του Χριστού στη ζωή τους, γιατί πίστεψαν στον Χριστό και τα έδωσαν όλα σ’ Αυτόν και τελικά δια του Χριστού τα έδωσαν όλα στους αδελφούς του Χριστού, τους «ελάχιστους», στους συνανθρώπους τους.
Αυτά τα στοιχεία τα συναντάμε «πολύ σπανίως» στους δασκάλους της οποιασδήποτε βαθμίδας. Για να υπάρξουν δάσκαλοι με αγάπη και θυσία, με ταπείνωση κι εγκράτεια, πρέπει να βρούμε δασκάλους, που να πιστεύουν στον Χριστό με όλη τους την καρδιά. Δυστυχώς εμείς φτιάχνουμε ένα δάσκαλο κομμένο-ραμμένο στα μέτρα του Γαλλικού Διαφωτισμού. Ένα δάσκαλο χωρίς Χριστό, που δεν συνδέεται με την πνευματική Παράδοση του λαού μας, τεχνοκράτη, που πιστεύει στην τεχνική του μαθήματος και που αγνοεί την ανθρώπινη φύση. Γι‘ αυτό και διδάσκει πολλά, αλλά όχι τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και έπαψε να ακούγεται η λέξη αρετή στα Σχολεία μας. Πρότυπα δεν είναι οι ενάρετοι άνθρωποι, οι Άγιοι της δικής μας Παράδοσης, αλλά οι «καλλιτέχνες» με ό,τι κάνουν στη ζωή τους. Ως επιτυχημένος άνθρωπος προβάλλεται, όποιος βγάζει πολλά χρήματα και με τον οποιοδήποτε τρόπο. Ως σημαντικό πρόσωπο στην κοινωνία θεωρείται όποιος καταφέρνει να ανελιχθεί. Ως «καλλιεργημένος», όποιος είναι αθυρόστομος και μπορεί να «εκφράζεται» ελεύθερα. Τελικά η Παιδεία έχει χαθεί από την Εκπαίδευση.
Η οικογένεια συντηρεί τον μαθητή ή τον φοιτητή, όμως το ιδανικό ζωής το παρέχει η τηλεόραση και τα ανούσια λόγια, που δεν τρέφουν την ψυχή του νέου και δεν τον εμπνέουν να αποκτήσει αυτογνωσία και να αγωνιστεί να γίνει ολοκληρωμένος άνθρωπος με αρχές και αξίες. Ποιον να μιμηθεί ο νέος σήμερα; Η καταναλωτική νοοτροπία έχει διαβρώσει ακόμη και την Οικογένεια και το Σχολείο. Όλα έγιναν αντικείμενα χρήσεως.
Όσοι παραμένουν εραστές της Παιδείας, δηλαδή του ήθους, των αξιών και της Παραδόσεως του λαού μας, εισπράττουν από τους μαθητές και τους φοιτητές τους τον χαρακτηρισμό Δάσκαλος. Κι αυτό, γιατί αναγνωρίζεται στην προσπάθειά τους ο σεβασμός στο ανθρώπινο πρόσωπο και ο αγώνας τους, ώστε οι μαθητές τους να καταξιωθούν και να ολοκληρωθούν ως άνθρωποι. Ακολουθώντας τα χνάρια των Τριών μεγάλων Δασκάλων της Εκκλησίας μας, επιμένουμε να υποστηρίζουμε μια Παιδεία «κατά Χριστόν», όπου διασώζεται το ανθρώπινο πρόσωπο και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου, απέναντι στην άλλη του γυμνού ουμανιστικού ανθρώπου του Γαλλικού Διαφωτισμού. Γράφει για το θέμα ο άγιος καθηγητής π. Ιουστίνος Πόποβιτς: «Άνευ των Αγίων δεν υπάρχουν αληθινοί δάσκαλοι και παιδαγωγοί, ούτε αληθινή παιδεία άνευ της αγιότητος. Μόνον ο Άγιος είναι αληθινός παιδαγωγός και δάσκαλος· μόνον η αγιότης είναι αληθινόν φως. Η αληθινή παιδεία, ο αληθινός φωτισμός, δεν είναι άλλο παρά η ακτινοβολία της αγιότητος· μόνον οι Άγιοι είναι αληθώς φωτισμένοι».(Άνθρωπος και Θεάνθρωπος).
Κάθε προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση μας οδηγεί στην εσωτερική μαρτυρία ότι ακολουθούμε τα χνάρια των μεγάλων Διδασκάλων της Εκκλησίας μας, που είναι πρότυπα για κάθε εποχή. Μάλιστα στις μέρες μας, που όλοι ψάχνουν σε ανούσια πράγματα απαντήσεις και προτείνουν αναποτελεσματικά μέτρα, οι Τρεις Ιεράρχες με τον λόγο, τη ζωή και το παράδειγμά τους αντιπροτείνουν τη λύση και οι ίδιοι αποτελούν το αναγκαίο ζητούμενο. Χρειάζεται θάρρος και ειλικρινής διάθεση, για να βρούμε την Αλήθεια. Η Αλήθεια υπάρχει…
Απο το αρχείο του – Στέφανου Κισσιώτης Θεολόγου
Γιάννης Κοτζάμπασης