Πώς η παράδοση μπορεί να εκφυλιστεί σε φολκλόρ
Ευχή, π. Αντώνιος Χρήστου
Το καλοκαίρι, εκτός από εποχή διακοπών, είναι και γεμάτο με μνήμες ιδιαίτερα λαοφιλών αγίων. Η επαρχία γεμίζει από κόσμο, ντόπιους και τουρίστες, αλλά η επίσκεψή τους συμπίπτει πολλές φορές με τη μνήμη-πανήγυρι του πολιούχου ενός χωριού ή πολλών και γραφικών εξωκλησιών στην ηπειρωτική και τη νησιωτική Ελλάδα.
Όλοι μας, λίγο, πολύ, από τα παιδικά μας χρόνια μέχρι και σήμερα έχουμε να θυμηθούμε κάτι από τη συμμετοχή μας σε τέτοιες πανηγύρεις. Μερικοί μάλιστα δεν θεωρούν ότι έκαναν καλοκαίρι αν δεν βρίσκονταν στην πανήγυρι ενός αγίου που εόρταζε. Μέχρι εδώ όλα καλά, ευλογημένα και άγια.
Η Εκκλησία μας, σε ό,τι κάνει, πάντα έχει σκοπό τη σωτηρία του ανθρώπου. Η μνήμη του αγίου, που εορτάζεται πάντα την ημέρα που αυτός εκοιμήθη, σκοπό έχει και τον δικό μας αγιασμό από τη μίμηση αυτού. Το κέντρο της ζωής μας (και όχι μόνο της λατρευτικής, που λένε κάποιοι) είναι η Θεία Λειτουργία. Γι’ αυτό η ιερά πανήγυρις κέντρο και κορύφωση έχει τη μετοχή μας στα άχραντα Μυστήρια. Ο πανηγυρικός Εσπερινός και η παράκληση του αγίου μάς προετοιμάζουν, αλλά δεν αντικαθιστούν σε καμία περίπτωση το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Το ένα είναι Μυστήριο, τα άλλα Ακολουθίες!
Θεμελιώδης διαφορά, που ο απλός κόσμος δεν δείχνει να την υπολογίζει. Όποια Ακολουθία γίνεται, Λειτουργία τη λέει και το χειρότερο είναι ότι δεν οριοθετεί, όπως η Εκκλησία μας θέλει, την πανήγυρι στη ζωή του.
Πώς να μετέχει όμως κανείς της Θ. Λειτουργίας, όταν φροντίζει να συμμετέχει στις «φιέστες» που στήνουν διάφοροι σύλλογοι παραμονές μιας εορτής μετά τον Εσπερινό; Η ακρίβεια είναι ότι προσφέρεται κάτι νηστίσιμο για να προετοιμαστούμε να κοινωνήσουμε την άλλη μέρα. Αυτό στην πράξη ανατρέπεται. Διοργανώνονται εμποροπανηγύρεις πέριξ της εκκλησίας, με αποτέλεσμα, όταν γίνεται η λιτάνευση της ιεράς εικόνας, αυτή πολλές φορές να περνάει ανάμεσα σε εμπορεύματα και μάλιστα ακατάλληλα, όπως π.χ. εσώρουχα, πράγμα που δεν αρμόζει. Μετά το τέλος της λιτανείας, ξεκινά το γλέντι με οργανοπαίκτες και τραγουδιστές, φαγοπότι, χορούς και κραιπάλη έως το πρωί. Αποτέλεσμα: χιλιάδες κόσμος στον Εσπερινό και στο γλέντι, μερικές εκατοντάδες μόνο το πρωί και από αυτούς ελάχιστοι κοινωνούν. Αλήθεια, γι’ αυτό μαρτύρησαν οι άγιοι; Για το κέρδος είναι οι πανηγύρεις; Μάλιστα, δεν εξαιρώ εδώ και το «ιερό παζάρι» που στήνεται και εντός του ιερού ναού πολλές φορές. Όλοι ξέρουμε τι έκανε ο Χριστός μας όταν συνάντησε αντίστοιχο θέαμα στα Ιεροσόλυμα, αλλά εμείς δεν παίρνουμε το μήνυμα…!
Θα πει κάποιος: «Μα όλα αυτά είναι παράδοση, γίνονται πολλά χρόνια κ.τ.λ. Δεν μπορούμε να τα αλλάξουμε». Στην παράδοση της Εκκλησίας μας ήταν το γλέντι να γίνεται μετά τη Θ. Λειτουργία, το μεσημέρι, και όχι το βράδυ, όπως έχει επικρατήσει τις περισσότερες φορές. Δεν είπε κανείς να μη φάνε ψωμί οι πραγματευτές που φέρνουν τα εμπορεύματά τους, αρκεί να σέβονται την ιερότητα του χώρου και της στιγμής. Αν υπάρχει διακριτικότητα, όλοι ωφελούνται.
Το πανηγύρι με ευλογία της Εκκλησίας επιτρέπει ψάρι, όμως δεν καταλύεται η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής με κρέατα και άλλα αρτύσιμα, όπως γίνεται συνήθως. Ποιον άγιο να τιμήσουμε έτσι; Κοσμικά; Αμαρτωλά; Τέτοια πανηγύρια μόνο ο Διάβολος τα θέλει και όσοι ξεχνούν τι είναι Ορθόδοξος Χριστιανός και ποια η αποστολή μας στον κόσμο.
Ας ζούμε λοιπόν με χαρά τις ιερές πανηγύρεις μας, όταν είμαστε πραγματικά πιστοί, πραγματικά προσκυνητές και όχι μόνο τουρίστες περιφερόμενοι, που συμμετέχουμε σε ένα «φολκλόρ» το οποίο ξεθωριάζει την επομένη της μνήμης του αγίου. Εμείς, οι κληρικοί, ας διαφωτίσουμε ανάλογα τον κόσμο και οι άρχοντες και οι πανηγυριστές ας ταπεινωθούν και ας υπακούσουν για όφελος όλων. Καλές πνευματικές ιερές πανηγύρεις εύχομαι. Να ζήσουμε, αδελφοί μου. Αμήν!
Όταν η λατρεία του Θεού μετατρέπεται σε "θέαμα"
Ευχή
Παράξενος ο τίτλος και του σημερινού άρθρου μας, αλλά αν κάνετε τον κόπο να διαβάσετε, αγαπητοί αναγνώστες τις παρακάτω γραμμές, είμαστε σίγουροι ότι θα ξεκαθαρίσουμε και διευκρινίσουμε όλες τις παραμέτρους του.
Αφορμή για να συγγράψουμε το συγκεκριμένο θέμα, στάθηκε η συμμετοχή μας, σε μεγάλη Λιτανεία προς τιμή Αγίων σε μεγάλο Δήμο της περιοχή μας και τα όσα βιώσαμε εκεί. Όμως αυτό ήταν η κορφή του "παγόβουνου" η αιτία, είναι πολύ βαθύτερη και χειροτερεύει ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν :
Λατρεία Του Θεού κατά την θρησκειολογία ορίζεται η συνειδητή πράξη θρησκευτικού αίνου, απόδοσης τιμής ή αφοσίωσης, οι οποίες αποδίδονται γενικότερα σε ένα υπερανθρώπινο ον, όπως ένας Θεός. Αποτελεί ανεπίσημο όρο για αυτό που κατά την θρησκειολογία αποκαλείται cultus, το σύνολο δηλαδή των πρακτικών και παραδόσεων που αντιστοιχούν σε ένα θεολογικό σύστημα. Η θρησκευτική λατρεία μπορεί να αποδίδεται προσωπικά, σε ανεπίσημες οργανωμένες ομάδες ή ως μέρος μιας οργανωμένης θρησκευτικής υπηρεσίας που έχει έναν διορισμένο ηγέτη-λειτουργό (όπως συμβαίνει σε έναν ναό, μια συναγωγή ή ένα τζαμί) [1].
Όσον αφορά ειδικότερα την Ορθόδοξη Εκκλησία για το τι σημαίνει Λατρεία Του Θεού, γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ κτιστού και Ακτίστου, ως εντελώς ανόμοιες ουσίες. Και αυτό σημαίνει ότι η λατρεία απευθύνεται μόνο στο Άκτιστο, (που είναι τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος), και όχι στο κτιστό, που είναι οτιδήποτε άλλο που έχει αρχή εντός του κτιστού χωροχρόνου. Στην Ορθόδοξη πίστη, λατρεύεται μόνο η Αγία Τριάδα και το Θεανθρώπινο πρόσωπο του Χριστού, ως ενιαία και αχώριστη υπόσταση. Οτιδήποτε άλλο, από ιερά αντικείμενα ως τους αγίους, δεν λατρεύεται, αλλά απλώς τιμάται, και η προσκύνηση που του γίνεται είναι τιμητική [2].
Η ενδεδειγμένη στάση ενός πιστού στην απόδοση της λατρείας Του Θεού, κατά την συμμετοχή του στη Θεία Λειτουργία ή σε κάποιο άλλο Μυστήριο (όπως Βάπτιση ή Γάμος κ.α.) ή Ιερά Ακολουθία της Εκκλησίας (Εσπερινός, Λιτανεία Ιεράς Εικόνος ή Λειψάνων, Απόδειπνο, Παράκληση κ.α.), όπως έχουμε αναφέρει και σε άλλο άρθρο μας, είναι η συνειδητή, κατανυκτική και ήσυχη συμμετοχή μας, πάντοτε με προσοχή στα τελούμενα και τα νοήματα των ύμνων και των συγκεκριμένων προτροπών των Λειτουργών σε συγκεκριμένες ιερές στιγμές. Στόχος είναι η συγκέντρωση του νου στη καρδιά, να είναι δηλαδή "προς-ευχή" για να έρθει η κάθαρση-ο φωτισμός και ή θέωση κατά χάρην, του κάθε πιστού προσωπικά και σαν σύνολο στα μέλη της Εκκλησίας ομαδικά.
Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια, με την είσοδο και την καθημερινή χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών, όπως είναι τα λεγόμενα έξυπνα κινητά τηλέφωνα, τα tablets και τις ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, αυτό που περιγράψαμε στη προηγούμενη παράγραφο, αρχίζει να ανατρέπεται όλο πιο συχνά, όλο μαζικά, όλο και πιο απροκάλυπτα. Οι πιστοί αντί να ενδιαφέρονται να έλκουν την Θεία Χάρη Του Θεού, τους ενδιαφέρει να έχουν καλό πλάνο για τις φωτογραφίες και τα βίντεο τους. Μου έκανε εντύπωση κατά την Λιτανεία στην πόλη, ελάχιστοι έκαναν τον Σταυρό τους, επίσης πιο λίγοι έκαναν ησυχία χωρίς να σχολιάσουν κάτι με τον διπλανό τους και πάνω από το 80% με τα κινητά και τα τάμπλετ στα χέρια να "αποθανατίζουν" τα τελούμενα...!
Κατάγομαι από Επαρχία, θυμάμαι σε αντίστοιχη περίπτωση λιτανείας, όσοι δεν ακολουθούσαν την πομπή (που ήταν μειοψηφία) καθόντουσαν στα σπίτια, πάντοτε ο κόσμος ήταν στις αυλές ή τα μπαλκόνια του με το θυμιατό αναμμένο και να σταυροκοπιούνται με ευλάβεια. Μέσα σε λίγα χρόνια όλα αυτά άλλαξαν, η λατρεία έγινε θέαμα που όμως ο "πιστός" γίνεται απλά "θεατής", δεν συμμετέχει ουσιαστικά, απλά "παρακολουθεί" την πομπή ή τα τελούμενα που όμως είναι κάτι έξω από εμάς, είναι μια αναβίωση μιας "μακρινής" και "έκτακτης" παράδοσης που ενίοτε μετατρέπεται σε φοκλόρ, αλλά σίγουρα δεν έχει να κάνει (κατά την πλειοψηφία τουλάχιστον) με κάτι που με μεταβάλει σε περισσότερο προσευχόμενο και κυρίως να με φέρει σε μετάνοια και αλλαγή τρόπου ζωής...!
Θα μπορούσε κάποιος να πει, οι συγκεκριμένοι στις Λιτανείες ειδικά σε αστικές περιοχές, ίσως δεν είναι πιστοί, μπορεί να είναι απλοί τουρίστες ή χλιαροί χριστιανοί και σίγουρα δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα για σχολιασμό και συγκρίσεις. Ας είμαστε όμως ειλικρινείς: Γιατί τα πράγματα πλέον και μέσα στους Ναούς είναι καλύτερα; Την ίδια μέρα πριν βγούμε από την Λιτανεία πάνω από είκοσι άνθρωποι (και μάλιστα μέσης και μεγάλης ηλικίας), με τα κινητά στα χέρια να βγάζουν φωτογραφίες ή να τραβούν βίντεο, να κινούνται γι αυτό το λόγο απροκάλυπτα μέσα στο Ναό και όταν δεν το έκαναν, έλεγχαν στα κινητά τους τι πλάνα είχαν τραβήξει μέχρι στιγμής...!
Στα δε μυστήρια γάμος ή βάπτιση εκεί τα πράγματα αντιστρέφονται; Ο αριθμός των 20 ανθρώπων, η μικρή πλειοψηφία δηλαδή, είναι που δεν το κάνουν και όλοι οι υπόλοιποι ή μεγάλη πλειοψηφία, είναι που "αποθανατίζει" συστηματικά, χωριστά από τους επαγγελματίες που έχουν προσληφθεί από την οικογένεια γι αυτό το λόγο. Όσο περνάει ο χρόνος, αν όλοι δεν συνειδητοποιήσουμε την κατρακύλα της κατάστασης και δεν λάβουμε συγκεκριμένα μέσα, ως ποιμένουσα Εκκλησία, τότε οι Ναοί μας θα γίνουν στούντιο και τα στούντιο οι "Ναοί" μας...!
Για να είμαστε βαθύτερα ειλικρινής, πολλές φορές και εμείς οι Ιερείς ακόμη και οι επίσκοποι, έχουμε συστηματικά επιφορτίσει κάποιους συνεργάτες μας, με το "διακόνημα" του φωτογράφου σε λατρευτικές ευκαιρίες και εκδηλώσεις, με αποτέλεσμα να δίνουμε και να δώσαμε πρώτοι την αφορμή να τους μιμηθούν και οι υπόλοιποι πιστοί...!
Δυστυχώς, είμαστε στην εποχή, της συστηματικής συγχύσεως, της εκκοσμικεύσεως, του αποπροσανατολισμού και των θεαμάτων. Ότι μας αρέσει και μας κάνει εντύπωση θέλουμε να το "αποθανατίζουμε". Ένας καλό λογισμός, θα έλεγε ότι είναι καλό αυτό που συμβαίνει και σε θέματα της λατρείας της Εκκλησίας. Όταν όμως γίνεται συστηματικά και μαζικά, τα πράγματα ξεφεύγουν και η λατρεία μας, δεν είναι λατρεία σωτηρίας, αλλά μετατρέπεται σε λατρεία του θεάματος, που χρόνια τώρα έχει επενδύσει και εξαπλωθεί μία μεγάλη ανάλογη βιομηχανία (σε τέχνες όπως η μουσική, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η μόδα στην ένδυση κτλ και κυρίως στον αθλητισμό) και τα αντίστοιχα είδωλα τους "σούπερ σταρ" από όλες αυτές τις κατηγορίες που τους ακολουθούν ένα σωρό φωτογράφοι...! Αλλοίμονο όμως αν η ποιμαντική μας και η λατρεία μας, μιμηθεί σε αυτόν τον τομέα τις παραπάνω εξω-εκκλησιαστικές κατηγορίες. Τότε από το "Ευλόγησον Δέσποτα" θα πάμε στο "Σέλφι-σον ΔΕΣΠΟΤΑ"...!
[1] el.wikipedia.org/ Λατρεία
[2] Στο ίδιο
Δείτε επίσης:
Άγιοι και μνήμες στην πόρτα του Ιούλη
Άγιοι & πανηγύρια του Ιούλη
Ένας μήνας... για τα πανηγύρια
Οι θρησκευτικές εορτές ως παράγοντας ποιότητας ζωής
Ο κόσμος γίνεται διαφορετικός όταν...
ΝΕΚΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου