Τα Ψυχοσάββατα στην εκκλησιαστική μας παράδοση

Η αγάπη προς τους κεκοιμημένους οδήγησε την Ορθόδοξη Εκκλησία στην καθιέρωση ιδιαίτερης ημέρας της εβδομάδας για να προσευχηθούμε γι’ αυτούς. Η ημέρα του Σαββάτου είναι η ημέρα των κεκοιμημένων για αυτό και κατά την παράδοση τα μνημόσυνα οφείλουν να γίνονται το Σάββατο και όχι την Κυριακή. 

Η Κυριακή είναι η ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου γι’ αυτό και οι γάμοι γίνονται Κυριακή, άλλο αν κάποιοι λόγω κοσμικού φρονήματος και ότι βλέπουν τον γάμο κοσμική τελετή και όχι ιερό μυστήριο νυμφεύονται το Σάββατο. Όλα αυτά φυσικά γίνονται για το γλέντι που θα ακολουθήσει τα αποτελέσματα του οποίου είναι κρεπάλη, μέθη και άλλες παρεκλίνουσες συμπεριφορές.

Κατά τους Πατέρες, με τα μνημόσυνα παρέχεται όνησις δηλαδή ωφέλεια αλλά δεν ξέρουμε όμως τι είδους ωφέλεια είναι αυτή. Τα μνημόσυνα είναι η προσευχή των ζώντων μελών που καταδεικνύει αγάπη και κοινωνία για τους απελθόντες. Οι ζώντες με τους κεκοιμημένους γίνονται αγκαλιά εις δόξα Κυρίου. Για τον Θεό είμαστε πρόσωπα μοναδικά γι’ αυτό και όταν πηγαίνουμε κόλλυβα στον ναό δίνουμε και το χαρτάκι με τα ονόματα.
Φυσικά μπορεί να έχουμε αρκετές φορές το ίδιο όνομα και φυσικά το γράφουμε ξεχωριστά, διότι ο άνθρωπος είναι ξεχωριστός και μοναδικός. Αυτή η προσευχητική κοινωνία είναι ουράνια κατάσταση. Δεν αποκόπτουμε τους κεκοιμημένους από τους ζώντες, διότι «προσδοκώ ανάσταση νεκρών και ζωή του μέλλοντος αιώνος αμήν» μας λέει το Σύμβολο της πίστεως. Η Αγία μας Εκκλησία νοιάζεται για όλους γι’ αυτό και τα ψυχοσάββατα είναι ξεχωριστή ημέρα να θυμηθούμε και να προσευχηθούμε για τους κεκοιμημένους αδερφούς μας. 

Τα Ψυχοσάββατα στην εκκλησιαστική μας παράδοση υπάρχουν δύο. Το ένα είναι το
Σάββατο προ των Απόκρεω και το δεύτερο, το Σάββατο προ της Πεντηκοστής. Επίσης στη Βόρειο Ελλάδα υπάρχει κι ένα τρίτο καθιερωμένο ως Ψυχοσάββατο που πιθανόν έχει να κάμει με τους εορτασμούς του πολιούχου της πόλεως Θεσσαλονίκης, Αγίου Δημητρίου. Στη λειτουργική μας Παράδοση έχουμε εκτός της Μεγάλης Εβδομάδας του Κυρίου μας κι άλλες εβδομάδες, ή άλλους κύκλους μεγάλων εορτών που τείνουν να μοιάσουν προς τη Μεγάλη Εβδομάδα του Πάσχα. Αυτή είναι μία μιμητική καλή πράξη που άρχισε πολύ παλαιά και είναι θα λέγαμε η γενεσιουργός μητέρα όλων των άλλων μεγάλων εορτών, σε υμνογραφία και νηστεία. Έτσι της εορτής του Αγίου Δημητρίου προηγείται Μεγάλη Εβδομάδα που καθιερώθηκε τελευταίως ανελλιπώς, κάθε χρόνο στην αγιοτόκο Θεσσαλονίκη, προνοία του οικείου Παναγιωτάτου Μητροπολίτου. 

Το Σάββατο που προηγείται της Εβδομάδας του Αγίου Δημητρίου, υπάρχει ως τρίτο Ψυχοσάββατο για το οποίο κάναμε λόγο παραπάνω. Επίσης εκτός των παραπάνω ψυχοσαββάτων σε ορισμένα μέρη, κυρίως στην κεντρική Ελλάδα και σ' αυτή την πρωτεύουσα των Αθηνών συνηθίζονται και άλλα δύο Σάββατα να αφιερώνονται στους κεκοιμημένους, αποκαλούμενα κι αυτά ως Ψυχοσάββατα. Αυτά είναι το Σάββατο μετά το Ψυχοσάββατο της Απόκρεω δηλ. Το Σάββατο της Τυρινής κι επίσης το αμέσως επόμενο Σάββατο της πρώτης εβδομάδος των Νηστειών, το λεγόμενο Ψυχοσάββατο των Αγίων Θεοδώρων. Το Ψυχοσάββατο μας υπενθυμίζει τη διάσταση της αιώνιας ζωής, που φωτίζει και την επίγεια. 

Κατά τα δύο μεγάλα Ψυχοσάββατα η Εκκλησία μας καλεί σε μία παγκόσμια ανάμνηση «πάντων των απ’ αιώνος κοιμηθέντων ευσεβώς επ’ ελπίδι αναστάσεως ζωής αιωνίου». Μνημονεύει:

* Όλους εκείνους που υπέστησαν «άωρον θάνατον», σε ξένη γη και χώρα, σε στεριά και σε θάλασσα.

* Εκείνους που πέθαναν από λοιμική ασθένεια, σε πολέμους, σε παγετούς, σε σεισμούς και θεομηνίες.

* Όσους κάηκαν ή χάθηκαν.

* Εκείνους που ήταν φτωχοί και άποροι και δεν φρόντισε κανείς να τούς τιμήσει με τις ανάλογες Ακολουθίες και τα Μνημόσυνα.

Μέρα ξεχασμένη για τους πολλούς του κόσμου. Ο θάνατος είναι άλλωστε για τη νοοτροπία της εποχής μας το τέρμα. Οι κεκοιμημένοι μάς πονούν, αλλά πρέπει να ζήσουμε. Να προχωρήσουμε. Και το μνημόσυνο είναι μόνο ατομική υπόθεση. Όταν συμπληρώνονται οι μέρες, οι σαράντα, ο χρόνος, θυμόμαστε. Πάμε στο ναό. Έρχονται και όσοι μας αγαπούν και όσοι αγαπούσαν τον κεκοιμημένο. Και φτάνει. Γιατί άραγε όλοι μαζί, να έχουμε δύο ημέρες το χρόνο στις οποίες να θυμόμαστε πάντας τους κεκοιμημένους. Έτσι δεόμεθα υπέρ μακαρίας μνήμης και αιωνίου αναπαύσεως πάντων των απ’ αιώνος κεκοιμημένων ορθοδόξων χριστιανών, βασιλέων, πατριαρχών, αρχιερέων, ιερέων, ιερομονάχων, μοναχών, γονέων, προγονέων, πάππων, προπάππων, διδασκάλων, αναδόχων ημών εν τη πίστει.

Ας βρεθούμε το απόγευμα της Παρασκευής και το πρωί του Σαββάτου στο ναό της γειτονιάς μας. Μεγαλύτεροι και μικρότεροι. Πρέπει να ζήσουμε, αυτό είναι δεδομένο. Έτσι κι αλλιώς ο θάνατος για μας δεν είναι τέρμα, αλλά μια στάση και ένα πέρασμα, ένα Πάσχα. Τη στάση την περνάμε μόνοι μας, ακόμη κι αν έχουμε την ώρα του θανάτου κοντά μας αυτούς που μας αγαπούνε. Ο θάνατος είναι η προσωπική μας έξοδος, στην οποία κανείς δεν μπορεί να βοηθήσει, να καταλάβει, να συντροφεύσει. Μία ροπή όμως είναι η στάση. Και μπαίνουμε στο πέρασμα της ανάστασης. Συντροφευμένοι από όσους έχουν προηγηθεί και πρωτίστως όσους αγάπησαν το Θεό και τον άνθρωπο. Κι αυτοί θα μας οδηγήσουν στο να αναγνωρίσουμε Εκείνον που θανάτω τον θάνατον επάτησε.

Σχετικά με τα Κόλλυβα

Τά κόλλυβα είναι σιτάρι βρασμένο. Έχουν τή μορφή στολισμένου δίσκου ή πιάτου μέ ξηρούς καρπούς, καρύδια, σταφίδα, ρόδι καί κυρίως ζάχαρη. Συμβολίζουν τήν κοινή μας ανάσταση. Όπως ο σπόρος τού σιταριού πέφτει στή γή, θάβεται, χωνεύεται, σαπίζει καί στή συνέχεια φυτρώνει καλύτερος καί ωραιότερος, έτσι καί τό νεκρό σώμα τού ανθρώπου θάβεται στή γή, λιώνει καί σαπίζει, γιά νά αναστηθή καί πάλι άφθαρτο, ένδοξο καί αιώνιο. Αυτήν τήν εικόνα μάς δίδει ο απόστολος τών εθνών Παύλος στήν Α΄ πρός Κορινθίους επιστολή, καθώς καί ο Χριστός γιά τήν Ανάστασή Του. “Αμήν αμήν λέγω υμίν, εάν μή ο κόκκος τού σίτου πεσών εις τήν γήν αποθάνη, αυτός μόνος μένει; εάν δέ αποθάνη πολύν καρπόν φέρει”.(Ιω. 12,24).

Δυστυχώς, η ουσιαστική αυτή προσφορά πρός τούς κεκοιμημένους αδελφούς μας, τόσο από λειτουργική όσο καί από σωτηριολογική οπτική, τά τελευταία χρόνια έχει υποστεί αλλοιώσεις καί διαφοροποιήσεις πού τείνουν νά απαξιώσουν τή σημασία καί τό μέγεθος τού Μυστηρίου. Ο χαρακτήρας τών κολλύβων έχει από πολλούς αλλοιωθεί μέ τήν ανοχή, αλλά καί τήν παρότρυνση, σέ μερικές περιπτώσεις, τών υπευθύνων ανθρώπων τής Εκκλησίας, πού χαράζουν μιά διαφορετική γραμμή από αυτήν τής παραδόσεως. Έτσι δυστυχώς παρουσιάζεται μιά εικόνα κωμικοτραγική, πού ουδόλως συνάδει μέ τό πνεύμα καί τή σημασία τού Σαββάτου τών ψυχών.

Αντί, λοιπόν, κολλύβων, γεμίζει ο Ιερός Ναός μέ πάσης φύσεως πίττες καί γλυκίσματα. Πρόσφορα, κουλούρια καί τσουρέκια, έως φρούτα εποχής από τόν μανάβη, τά εποχιακά ροδάκινα, κεράσια καί βερίκοκα, συνθέτουν εικόνα απρέπειας πρός τό Ναό καί προσβολής πρός τήν μνήμη τών κεκοιμημένων. Οι γιαγιάδες μας τά παλαιότερα χρόνια, προσέφεραν κεράσματα, πίττες καί γλυκά κατά τά Ψυχοσάββατα, αλλά έξω, στήν αυλή τής Εκκλησίας. Μέσα στό Ναό, προσκόμιζαν τά κόλλυβα μόνο γιά τήν ακολουθία.

Ας Τον παρακαλέσουμε λοιπόν. Και των κεκοιμημένων μνημόνευσον Σωτήρ μου, εν δόξη όταν έλθης. Των δικών μας και όλων των ανθρώπων. Να συναντιόμαστε στην αγάπη Σου!

Σας παραθέτουμε ένα μέρος των ύμνων που ακούσαμε σήμερα το πρωϊ στους ναούς. Ας εστιάσουμε στα λόγια και ας σταθούμε προσευχητικά σε αυτά ώστε να ανοίξουμε την καρδιά μας στο μεγαλείο τους. 

Εις τούς Αίνους - Στιχηρά Προσόμοια - Ήχος πλ. δ'

Ο εν Εδέμ Παράδεισος

Δεύτε πρό τέλους πάντες Αδελφοί, τόν χούν ημών βλέποντες, καί τής φύσεως ημών τό ασθενές, καί τήν ευτέλειαν ημών, καί τό τέλος οψώμεθα, καί τά όργανα τού σκεύους τής σαρκός, καί ότι κόνις ο άνθρωπος, βρώμα σκωλήκων καί φθορά, ότι ξηρά τά οστά ημών, όλως μή έχοντα πνοήν, τούς τάφους κατίδωμεν, πού η δόξα; πού τό κάλλος τής μορφής; πού η εύλαλος γλώσσα;πού η οφρύς; ή πού ο οφθαλμός; πάντα κόνις καί σκιά, διό φείσαι Σωτήρ πάντων ημών. 

Τί απατάται άνθρωπος αυχών, τί μάτην ταράττεται, ο πηλός, καί μετ' ολίγον ο αυτός; τί ου λογίζεται ο χούς, ότι κόνις τό φύραμα, καί σαπρίας καί φθοράς αποβολή; Ει ούν πηλός εσμέν άνθρωποι, τί προστετήκαμεν τή γή; καί ει Χριστού εσμέν σύμφυτοι, τί ου προστρέχομεν αυτώ, καί όλην αφέμενοι τήν επίκηρον καί ρέουσαν ζωήν, τή ζωή τή αφθάρτω, ακολουθούντες; ήτις εστίν ο Χριστός, ο φωτισμός τών ψυχών ημών. 

Ο τή χειρί σου πλάσας τόν Αδάμ, καί στήσας μεθόριον, αφθαρσίας, καί θνητότητος Σωτήρ, καί τής εν χάριτι ζωής, τής φθοράς απαλλάξας τε, πρός τήν πρώτην μεταθέμενος ζωήν, αυτός τούς δούλους σου Δέσποτα, ούς προσελάβου εξ ημών, μετά Δικαίων ανάπαυσον, καί εν χορώ τών εκλεκτών, καί τούτων τά ονόματα, μεταγράψας εν βίβλω τής ζωής, εν φωνή Αρχαγγέλου, εξαναστήσας σάλπιγγος ηχοί, καταξίωσον αυτούς, τής ουρανίου βασιλείας σου. 

Χριστός ανέστη λύσας τών δεσμών, Αδάμ τόν πρωτόπλαστον, καί τού Άδου καταλύσας τήν ισχύν, θαρσείτε πάντες οι νεκροί, ενεκρώθη ο θάνατος, εσκυλεύθη καί ο Άδης σύν αυτώ, καί ο Χριστός εβασίλευσεν, ο σταυρωθείς καί αναστάς, αυτός ημίν εχαρίσατο, τήν αφθαρσίαν τής σαρκός, αυτός ανιστά ημάς, καί δωρείται τήν ανάστασιν ημίν, καί τής δόξης εκείνης, μετ' ευφροσύνης πάντας αξιοί, τούς εν πίστει ακλινεί, πεπιστευκότας θερμώς επ' αυτώ. 

Δόξα... Νεκρώσιμον Ήχος β'

Ως άνθος μαραίνεται, καί ως όναρ παρέρχεται, καί διαλύεται πάς άνθρωπος, πάλιν δέ ηχούσης τής σάλπιγγος, νεκροί ως εν συσσεισμώ πάντες αναστήσονται, πρός τήν σήν υπάντησιν Χριστέ ο Θεός, Τότε Δέσποτα, ούς μετέστησας εξ ημών, έν ταίς τών Αγίων σου κατάταξον σκηναίς, τά πνεύματα Δέσποτα τών σών δούλων αεί. (euxh.gr)

http://www.paterikiorthodoxia.com/2013/06/blog-post_7233.html
Πατερικός