Τρίτη 17 Ιουλίου 2018

Βαλαάδες




Γ. Γκλαβίνας, Οἱ Βαλαάδες τοῦ Βοΐου Κοζάνης τὴν περίοδο 1912-1924 μέσα ἀπὸ ἐκθέσεις τοῦ ὑποδιοικητῆ τῆς ἐπαρχίας, Βαλκανικὰ Σύμμεικτα 12-13 (2001-2002) 145-169.

Οἱ κάτοικοι ἂν καὶ ὅπως ὅλοι οἱ τῆς καθ’ ἡμᾶς περιφερείας Βαλλαχάδες εἶναι φανατικοὶ Ὀθωμανοὶ καὶ κατέχονται ὑπὸ αἰσθημάτων σφόδρα τουρκικῶν, εἶναι ὅμως φίλεργοι καὶ φιλήσυχοι […]

Κατὰ τὴ στροφὴ τοῦ κύριου σώματος τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ἀπὸ τὴν Κοζάνη ἀνατολικὰ γιὰ τὴν κατάληψη τῆς Θεσσαλονίκης, στὴν περιοχὴ τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας ἀφήνεται ἡ 5η Μεραρχία μὲ σκοπὸ τὴν κάλυψη τῶν νώτων τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ ποὺ προωθεῖται πρὸς Θεσσαλονίκη. Ἡ Μεραρχία προχωρεῖ ἀπὸ Κοζάνη βόρεια πρὸς τὰ Καϊλάρια (Πτολεμαΐδα), τὰ ὁποῖα καταλαμβάνει, ἀλλὰ σὲ μάχη ποὺ δίνει μὲ τουρκικὲς δυνάμεις στὸ Σόροβιτς (Ἀμύνταιο) ἡττᾶται καὶ ὑποχωρεῖ στὴν Κοζάνη. Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ὑποχώρησης ἡ Μεραρχία ὑφίσταται ἀπώλειες ἀπὸ τοὺς Τούρκους κατοίκους τῶν χωριῶν τοῦ κάμπου τῶν Καϊλαρίων, μάλιστα Τοῦρκοι τῶν χωριῶν γύρω ἀπὸ τὴν Κοζάνη ἐπιτίθενται στὴν πόλη ἐκμεταλλευόμενοι τὴν ἀναστάτωση ποὺ προκάλεσε ἡ ἥττα στὸ Σόροβιτς, ἀλλὰ ἀποκρούονται ἀπὸ πολιτοφυλακὴ Κοζανιτῶν. […] Οἱ Ἑλληνικὲς δυνάμεις φτάνουν μέχρι τὰ περίχωρα τῆς Καστοριᾶς, ἀλλὰ μετὰ τὴν ἥττα τῆς 5ης Μεραρχίας ὀπισθοχωροῦν καὶ συγκεντρώνονται στὴ Σιάτιστα. Τὰ ἑλληνικὰ ἔνοπλα σώματα ἀκολουθοῦν καὶ οἱ χριστιανικοὶ πληθυσμοὶ τῆς περιοχῆς γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὰ ἀντίποινα τῶν Τούρκων. Παράλληλα τακτικὸς τουρκικὸς στρατός, Τοῦρκοι χωρικοὶ καὶ κυρίως οἱ ἄτακτοι τοῦ διαβόητου Μπεκὴρ Ἀγᾶ ἀπὸ τὸ Τσουρχλί (Ἅγιος Γεώργιος) τῶν Γρεβενῶν ἀνακαταλαμβάνουν τὴν περιοχὴ Βοΐου-Γρεβενῶν-Καστοριᾶς καὶ κατευθύνονται στὴ Σιάτιστα γιὰ νὰ πολιορκήσουν τὶς ἑλληνικὲς δυνάμεις ποὺ εἶχαν καταφύγει ἐκεῖ μαζὶ μὲ τοὺς χριστιανοὺς πρόσφυγες. Τόσο κατὰ τὴν προέλασή τους ὅσο καὶ κατὰ τὴν ὑποχώρησή τους μετὰ τὴν ἥττα στὴ μάχη τῆς Σιάτιστας οἱ τουρκικὲς δυνάμεις μὲ πρωτεργάτες τὸν Μπεκὴρ Ἀγὰ καὶ τοὺς ντόπιους μουσουλμάνους χωρικοὺς λεηλατοῦν καὶ πυρπολοῦν τὰ χριστιανικὰ χωριὰ ἢ συνοικίες σφάζοντας πολλοὺς κατοίκους. Τὴν τύχη αὐτὴ εἶχαν τὸ Βογατσικό, ἡ Κλεισούρα, τὰ Γρεβενά, τὸ Μαύροβο (Μαυροχώρι), ἡ Καλλιστράτη, τὸ Τσουρχλί, τὸ Τσαρούσινο (Μικρόκαστρο), τὸ Δισπηλιό, τὸ Κωσταράζι, ἡ Γιαννοβαίνη (Γιαννοχώρι), τὸ Κεράσοβο κ.ἄ. […] Οἱ Βαλαάδες τῆς περιοχῆς λαμβάνουν μέρος στὶς πολεμικὲς συγκρούσεις καὶ στὶς λεηλασίες εἴτε βοηθώντας τὸν τακικὸ στρατὸ εἴτε ἀκολουθώντας τὸν Μπεκὴρ εἴτε ἐνεργώντας αὐτόνομα. Ἔτσι γυρνώντας στὰ μουσουλμανικὰ χωρὰ ποὺ ἀναφέρονται στὶς ἐκθέσεις εἶναι γνωστὸ ὅτι οἱ κάτοικοι στὰ χωριὰ Βάιπες, Μπουμπούστι καὶ Λαμπάνοβο ἐπιτίθενται στὸ γειτονικὸ Βογατσικό, ἀλλὰ ἀποκρούονται ἀπὸ τοὺς κατοίκους καὶ ἔνοπλα σώματα. Οἱ κάτοικοι στὴ Γιάγκοβα ἐπιτίθενται στὸ σῶμα τῶν Γαριβαλδίνων στὶς 4 Νοεμβρίου λίγο πρὶν ἀπὸ τὴ μάχη τῆς Σιάτιστας κατὰ τὴν ὁποία παίρνουν μέρος, ὅπως καὶ οι Βαλαάδες τῆς Βρογγίστας (Καλονέρι), τῶν δύο πιὸ κοντινῶν μουσουλμανικῶν χωριῶν στὴ Σιάτιστα. Μὲ τὴν ἥττα τῶν Τούρκων στὴ Σιάτιστα οἱ ρόλοι ἀντιστρέφονται καὶ οἱ ντόπιοι χριστιανοὶ καθὼς καὶ οἱ ἑλληνικὲς στρατιωτικὲς δυνάμεις, κυρίως τὰ ἀντάρτικα σώματα, ἐκδικοῦνται τοὺς μουσουλμάνους τῆς περιοχῆς λεηλατώντας καὶ πυρπολώντας μὲ τὴ σειρά τους τὰ μουσουλμανικὰ χωριά. […]

Πάντως μετὰ τὰ γεγονότα αὐτὰ θὰ περίμενε κανεὶς ἕνα μεταναστευτικὸ κίνημα τῶν μουσουλμάνων τῆς περιοχῆς φοβούμενων περαιτέρω ἐνέργειες ἀντεκδίκησης ἀπὸ τοὺς χριστιανοὺς γείτονες. Ὡστόσο οἱ Βαλαάδες παραμενουν στὴν περιοχὴ καὶ δὲν μετέχουν σὲ μεταναστευτικὲς κινήσεις μουσουλμάνων τῆς Μακεδονίας πρὸς τὴν Τουρκία, παρατήρηση ποὺ ἰσχύει γενικότερα γιὰ τὴ Δυτικὴ Μακεδονία, σὲ ἀντίθεση μὲ ὅ,τι συνέβαινε στὴν Ἀνατολική. […]

…ἡ πολιτικὴ ἀφομοίωσης τῶν Βαλαάδων σὲ καμία περίπτωση δὲν προωθεῖται μὲ βίαια μέσα ἀπὸ τὴν κεντρικὴ ἐξουσία. Τὴν περίοδο ἀπὸ τὴν ἐνσωμάτωση τῶν Νέων Χωρῶν μέχρι τὴν ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν ἡ φιλολογία ποὺ ἀναπτύσσεται καὶ οἱ προτάσεις ποὺ κατατίθενται ἀπὸ ἐπίσημους ἢ μὴ φορεῖς ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἀφομοιωτικὴ ἐργασία ἀλλόφυλων ἢ ἀλλόγλωσσων πληθυσμῶν ἐπικεντρώνονται κατ’ ἀποκλειστικότητα στοὺς σλαβόφωνους χριστιανοὺς Ὀρθοδόξους. Ἀντιθέτως, οἱ σκέψεις ἐξελληνισμοῦ τῶν ἐξισλαμισμένων ἑλληνόφωνων Βαλαάδων εἶναι σπάνιες καὶ προέρχονται ἀπὸ τοπικοὺς παράγοντες τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας. […]

Ἡ ἀνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν βρίσκει τοὺς Βαλαάδες ἀντίθετους, κάτι ποὺ διατυπώνεται τόσο ἀπὸ συλλαλητήρια ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν πρόθεσή τους νὰ ἐκχριστιανιστοῦν γιὰ νὰ παραμείνουν στὰ χωριά τους. Βέβαια, Ὑπάρχουν καὶ οἱ ἀντίθετες ἀπόψεις ποὺ θέλουν τοὺς Βαλαάδες φανατικοὺς μουσουλμάνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν διαπράξει εἰς βάρος τῶν Ἑλλήνων τῆς Δυτικῆς Μακεδονίας περισσότερες ἀδικίες καὶ βιαιότητες ἀπὸ τοὺς Κονιάρους, προτάσσεται δηλαδὴ σὲ αὐτὴν τὴν περίπτωση ὁ φανατισμὸς τοῦ νεοφώτιστου μουσουλμάνου. […] Ἴσως δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι αὐτοὶ ποὺ ὑποστήριξαν τὴν παραμονὴ τῶν Βαλαάδων –ποὺ ὅπως καὶ οἱ περισσότεροι μουσουλμάνοι ψηφίζουν τὴν ἀντιβενιζελικὴ παράταξη– στὴν Ἑλλάδα ἀνῆκαν στὸ χῶρο τῶν ἀντιβενιζελικῶν…ἐνῶ ὅσοι ἐξέφραζαν ἀντίθετη ἄποψη κινοῦνταν στὸ βενιζελικὸ χῶρο.

[…] …σημαντικὸ ρόλο παίζουν καὶ τὰ θρησκευτικὰ πιστεύω τῶν Βαλαάδων: οἱ σουνίτες ταυτίζονται μὲ τοὺς φανατικοὺς μουσουλμάνους σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς μπεκτασῆδες. […] Ὁ Κ. Ἀγγελῆς γράφει γιὰ τοὺς Βαλαάδες τοῦ Τσοτυλίου ὅτι μπορεῖ φαινομενικὰ νὰ ἔδειχναν φιλία πρὸς τοὺς χριστιανούς, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα μισοῦσαν τὴ χριστιανικὴ θρησκεία καὶ κάθε τὶ ἑλληνικό, γεγονὸς ποὺ ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὸ ὅτι μετανάστευσαν μὲ τὴ θέλησή τους στὴν Τουρκία. Στὴ Βίνιανη πάλι, μαρτυρίες προσφύγων χαρακτηρίζουν τὴν ἐπὶ ἕνα ἐξάμηνο συγκατοίκησή τους μὲ τοὺς Βαλαάδες ἄριστη. […] Τὸ ἴδιο ἰσχύει βέβαια καὶ ἀπὸ τὴ μεριὰ τῶν χριστιανῶν. Ἔτσι, οἱ μουσουλμάνοι τῆς Γιαγκόβης, τοῦ χωριοῦ ἐκείνου ποὺ ὑπέστη τὶς μεγαλύτερες καταστροφὲς ἀπὸ τὰ ἀντίποινα τοῦ ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ καὶ στρατοῦ, εἶναι φανατικοὶ Ὀθωμανοὶ μὲ ἔντονα τουρκικὰ αἰσθήματα, ἐνῶ οἱ σχέσεις μὲ τοὺς γείτονες χριστιανοὺς τῆς Σιάτιστας δὲν εἶναι καθόλου ἁρμονικές… Στὸν ἀντίποδα…θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ παραθέσει παραδείγματα ποὺ οἱ χριστιανοὶ προστάτευσαν τοὺς Βαλαάδες γείτονές τους. Οἱ χριστιανοὶ λοιπὸν τῆς Δάφνης ἐμποδίζουν τὸ σῶμα τοῦ καπετᾶν Μπέλου νὰ κακομεταχειριστεῖ τοὺς Βαλαάδες τῆς γειτονικῆς Βρόστιανης (Ἅγ. Ἀνάργυροι).

Τὸ ἐθνικὸ ποιόν τους οἱ, τάχα «Ἕλληνες», Βαλαάδες τὸ ἔδειξαν οἱ ἴδιοι πέρα ἀπὸ κάθε ἀμφιβολία κατὰ τὸν πόλεμο τοῦ 1912 χτυπώντας πισώπλατα τὸν Ἑλληνικὸ Στρατὸ καὶ τὰ ἑλληνικὰ χωριά. Οἱ κάτοικοι πολλῶν ἑλληνορθόδοξων τέτοιων χωριῶν ἦρθαν προσωρινὰ στὸ δικό μου χωριὸ ὡς διωγμένοι πρόσφυγες, κι οἱ Τοῦρκοι πλησίασαν καὶ στὸ δικό μας, γιὰ νὰ τὸ κάψουν κι αὐτό, ἀλλὰ δὲν τὰ κατάφεραν. Οἱ διηγήσεις τῶν παππούδων μου σὲ μένα μοῦ ἠχοῦν ἀκόμη σὰ χτεσινές. Ἔχω ἀκούσει καὶ γιὰ περιπτώσεις ἐκχριστιανισμένων μεταξὺ 1912-1924 Βαλαάδων, ποὺ παρέμειναν. Ἡ θέλησή τους νὰ παραμείνουν στὴ Δυτικὴ Μακεδονία ὀφείλεται, φυσικά, στὸ γεγονὸς ὅτι κατεῖχαν τὰ περισσότερα κι εὐφορότερα κτήματα, κι ὄχι στὸ ὅτι «θυμόντουσαν» (σώπα…) ὅτι ἦταν «Ἕλληνες στὴ φυλή» ποὺ ἐξισλαμίστηκαν πρόσφατα (ἄχ, τοὺς καημένους).

Ἐδῶ φαίνεται καὶ ὁ διαχωρισμὸς μεταξὺ ὅσων κρυφοάπιστων, μὴ βαθιὰ Χριστιανῶν τοτινῶν Ἑλλήνων (τοῦ 1910-1920), ποὺ πίστευαν ὅτι ἦταν ποτὲ δυνατὸς ὁ διαχωρισμὸς θρησκείας κι ἐθνότητας. Αὐτὰ προξενεῖ ἡ δυτικὴ θεωρία περὶ «ἑλληνικῆς φυλῆς» τῶν Ἑλληναράδων (μαζὶ μὲ τοὺς πολυπολιτισμικοὺς Ἀριστερούς): ἑλληνοποιεῖ τοὺς Βαλαάδες, δηλαδὴ αὐτοὺς ποὺ ἐνῶ κατὰ τὴν Τουρκοκρατία τὴν περνοῦσαν φίνα ὡς «παιδιὰ τοῦ ἀνώτερου θεοῦ» καὶ Μουσουλμάνοι σὲ βάρος μας, ξαφνικὰ μετὰ τὸ 1912 ἔγιναν «δικοί μας, σὰν κι ἐμᾶς», συμφεροντολογικὰ «Ἕλληνες».

Σὲ κάθε περίπτωση, ὁ τονισμὸς τῆς διαφορᾶς φιλήσυχων Μπεκτασήδων καὶ φανατικῶν Σουνιτῶν φαίνεται ὑπερβολικός. Ναί, ὑπῆρχαν διαβαθμίσεις ἀγριότητας (ἄλλο Σουνίτες κι ἄλλο Μπεκτασῆδες), ναί, οἱ καθημερινὲς σχέσεις (παζάρια, νοίκι χωραφιῶν ποὺ ἀνῆκαν στὸν πασά) ἦταν ἀναπόφευκτες –μοῦ ἔλεγαν καὶ ἡ μία γιαγιά μου καὶ ὁ ἄλλος παππούς μου–, ἀφοῦ τὰ χωράφια ἀνῆκαν στοὺς Μουσουλμάνους. (Τὸ δικό μου χωριὸ ἦταν μᾶλλον τὸ πρῶτο τῆς περιοχῆς ποὺ ἀπέκτησε νόμιμα δικαιώματα σὲ κάποια ἀπὸ τὰ χωράφια ποὺ καλλιεργοῦσε, ἐπὶ Τουρκοκρατίας, τὸν 19ο αἰ.) Ἀλλὰ ὣς ἐκεῖ. Δὲν μιλῶ βέβαια γιὰ τοὺς Κόνιαρους, αὐτοὶ ἀσύγκριτοι. Μόνο μὲ θαύματα ἔφευγαν -τουλάχιστον ἔτσι λέει μιὰ τοπικὴ ἀφήγηση.

Ἀφοῦ ἔδειξαν τὸ 1912 πόσο Ἕλληνες δὲν ἦταν, δὲν εἶχε καμμία σημασία ἂν οἱ Βαλαάδες ἦταν «φανατικοὶ» ἢ «φιλήσυχοι» Μουσουλμάνοι (Σουνίτες ἢ Μπεκτασῆδες). Ξέρουμε τοὺς Μουσουλμάνους καλά, 1400 χρόνια τώρα. Δὲν τοὺς γνωρίσαμε ἀπὸ τὰ ἀποικιακὰ κι ἐδώδιμα, ὅπως οἱ τυχεράκηδες Ἀγγλογερμανοί. Πρῶτοι ἐμεῖς, οἱ Ἕλληνες, τοὺς γνωρίσαμε. Σοῦ κάνουν τὸν καλὸ γείτονα, τὸν φιλήσυχο ἀγρότη καὶ ἀστό, καὶ τὴν ἄλλη μέρα σὲ πεταλώνουν, σοῦ κλέβουν τὸ παιδί, σοῦ βιάζουν τὴ γυναίκα στὸ χαρέμι, σὲ γδέρνουν ζωντανὸ «διότι», λέει, «ἐφανατίσθησαν ὑπὸ χότζα τινός». Καὶ διότι δὲν ἀντέχουν νὰ ἔχουν ἴσα δικαιώματα μὲ τὴν κάστα τους οἱ Γκιαούρηδες. Ἀλίμονο στὶς μελλοντικές, τελευταῖες, γενιὲς Ἑλλήνων ποὺ θὰ συγκατοικήσουν μὲ τοὺς Ἄραβες «πρόσφυγες».

Ἐπίσης, βλέπει κάποιος πόσο εὔκολα γιὰ ἐκλογικὰ κέρδη μερικοὶ τοτινοὶ Ἕλληνες ἦταν πρόθυμοι νὰ ἀφήσουν αὐτὰ τὰ τυχοδιωκτικὰ φίδια νὰ παραμείνουν στὴ Δ. Μακεδονία, τάχα ὡς «φυλετικὰ Ἕλληνες». Μόνο οἱ Ὀρθόδοξοι ἦταν Ἕλληνες. Οἱ ἄλλοι εἴτε καταλήγουν Δυτικοὶ «μὲ τὰ ὅλα τους», Γερμαναράδες ψηλομύτηδες καὶ πεπαιδευμένα Γαλλάκια, εἴτε καταντοῦν Τοῦρκοι. Στὸ χωριό μου δὲν εἴχαμε ποτὲ Τούρκους. Πράγματι, μοῦ ἔρχεται ἐμετὸς στὴ σκέψη ὅτι θὰ ἔμεναν στὴν περιοχή μας, δίπλα στὴ γῆ τῶν πατέρων μου, πληθυσμοὶ Μουσουλμάνων, μὲ μποῦρκες καὶ τζαμιὰ κι ὅλα αὐτά, γιὰ νὰ τὰ βλέπουμε ὑποχρεωτικὰ κατάμουτρα, ἐνῶ πλέον εἴχαμε ἀπελευθερωθεῖ. Πῆγαν στὰ τσακίδια, καὶ καλὰ νὰ περνᾶν μὲ τοὺς αἱμοχαρεῖς Κούρδους καὶ τοὺς Ἀσπροπροβατάδες.

Χρονογραφίες

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου