Α. Η «παραδοσιακή» ελληνική διανόηση, που ηγεμόνευσε ιδεολογικά από τις απαρχές του νεοελληνικού κράτους ως το 1950 περίπου, αντιστοιχεί στον μικροαστικό, εμπορικό και αγροτικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας. Κύριες μορφές της είναι ο δικηγόρος, ο γιατρός και ο εκπαιδευτικός. Ιδανικό αυτού του τύπου διανόησης είναι η «αναγεννησιακή» πανεπιστημοσύνη, η ευρυμάθεια, η ενασχόληση με «παν το επιστητό». Στην κορυφή της κλίμακας των αξιών της βρίσκονται ο εκπαιδευτικός ουμανισμός, ο κλασικισμός και η ολόπλευρη μόρφωση (Bildung). To νομικό εγχειρίδιο με την ακριβολογία και την διδακτικότητά του, είναι το κατεξοχήν αντιπροσωπευτικό προϊόν αυτής της διανόησης, που συμβολίζει την δεοντολογική λειτουργία της και την ηθοπλαστική αποστολή της.
Β. Η «τεχνοκρατική» διανόηση, που είναι άμεσα και οργανικά συνδεδεμένη με την εκβιομηχάνιση και την παραγωγική διαδικασία: μηχανικοί, τεχνικοί, οικονομολόγοι, επιχειρηματικοί και επενδυτικοί «σύμβουλοι», ειδικοί πληροφορικής. Κερδίζει συνεχώς έδαφος από τη δεκαετία του 1960 και τείνει πλέον να παραμερίσει ολοσχερώς την παλιά ανθρωπιστική διανόηση και το νομικοδασκαλίστικο πνεύμα της. Είναι σήμερα η αδιαμφισβήτητη ηγεμονική δύναμη στην ελληνική κοινωνία. Σημαία της είναι η ιδεολογία της «ανάπτυξης» και της «αποδοτικότητας», την οποία διαχέει στην κοινωνία διαμέσου των συστημικών μέσων ενημέρωσης. Όχι λιγότερο κρατικοδίαιτη από την προκάτοχό της, αντιστοιχεί στη φάση γιγάντωσης του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού και εχθρεύεται βαθιά την «αντιπαραγωγική» μικροϊδιοκτητική δομή της ελληνικής κοινωνίας, την οποία επιχειρεί να εξαλείψει εν ονόματι του «εκσυγχρονισμού» και των «διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων».
Γ. Η «κοινωνιολογική» διανόηση. Το απαραίτητο θεραπευτικό συμπλήρωμα της τεχνοκρατίας, που καλείται να μετριάσει και να διαχειριστεί το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού: κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, ένα πολυποίκιλο φάσμα κρατικών και ημικρατικών δομών (κοινωνικές υπηρεσίες, ιδρύματα αποκατάστασης, ΜΚΟ, χώροι φιλοξενίας απόρων-αστέγων-μεταναστών, ινστιτούτα και κέντρα ερευνών, προγράμματα αντιμετώπισης του κοινωνικού αποκλεισμού, εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης κλπ). Είναι ένα στρώμα διανόησης που εμφανίζεται παράλληλα με την εξάπλωση ενός καταναλωτικού καπιταλισμού και αντιστοιχεί στην ανάπτυξη του «προνοιακού κράτους» της μεταπολεμικής σοσιαλφιλελεύθερης συναίνεσης. Υποκαθιστούν, κατά κάποιο τρόπο, την φιλανθρωπική και παρηγορητική λειτουργία του κλήρου σε μια εκκοσμικευμένη «προοδευτική» κοινωνία. Ένα όργανο ελέγχου και χειραγώγησης των μαζών, που απαλύνει και εκλογικεύει την τραυματική εμπειρία του κοινωνικοοικονομικού μετασχηματισμού υπό την καθοδήγηση των ιθυνουσών τεχνοκρατικών ομάδων.
Η λέξη διανόηση εκλαμβάνεται εδώ με την έννοια της παραγωγής και αναπαραγωγής ιδεολογίας, έχει δηλαδή μια εξέχουσα υλική διάσταση. Δεν αντιστοιχεί στην κοινότοπη, σχεδόν γελοιογραφική φαντασίωση του βιβλιοσκώληκα στοχαστή, που απομονωμένος πίσω από τείχη εντύπων εντρυφεί στα μεγάλα κοσμοθεωρητικά προβλήματα υπό το πρίσμα της αιωνιότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου