Ἡ γητεία στήν ποίηση
Διαβάζοντας γιά τήν συνάφεια τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας μέ τήν ποίηση, μέ ἀφορμή τήν ἀναγόρευση σύγχρονης ἑλληνίδας ποιήτριας σέ ἐπίτιμη διδάκτορα τοῦ τμήματος Θεολογίας τοῦ Α.Π.Θ., μοῦ ἦρθε στό νοῦ ἕνα κεφάλαιο ἀπό τό βιβλίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ ἁγιορείτου «Χρηστοήθεια τῶν Χριστιανῶν».
Σ’ αὐτό τό κεφάλαιο ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀναφέρει καί περιγράφει πολλά εἴδη μαγείας, προκειμένου νά ἐνημερώση καί προφυλάξη τούς ἀνυποψίαστους Χριστιανούς. Ἕνα ἀπό αὐτά εἶναι ἡ γητεία. Μᾶς πληροφορεῖ, λοιπόν, ὅτι οἱ γητευτές (οἱ ἀσχολούμενοι μέ τήν γητεία), «μαζί μέ τάς ἐπικλήσεις τῶν δαιμόνων, σμίγουσι καί τούς ψαλμούς τοῦ Δαβίδ καί τά ὀνόματα τῶν ἁγίων καί τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Θεοτόκου».
Προφανῶς, τό ὅτι ἀναφέρουν Ψαλμούς τοῦ Δαβίδ καί ὀνόματα ἁγίων, τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας, δέν σημαίνει ὅτι μετατρέπουν μέ αὐτήν τήν ἀναφορά τήν μαγική τελετή σέ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! Χωρίς τήν ἱερουργία κανονικά χειροτονημένου τελετουργοῦ, μέ θεμέλιο τήν πίστη στήν ἀποκεκαλυμμένη θεολογία τοῦ μυστηρίου, οἱ λέξεις μόνες δέν μποροῦν νά συγκροτήσουν τό μυστήριο. Δέν γίνονται μόνες τους ἀγωγοί τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Αὐτό πολύ περισσότερο ἰσχύει ὅταν ἔχουν «σμίξη» μέ ἐπικλήσεις δαιμόνων ἤ ὅταν ἔχουν ἀλλοιωμένη τήν κύρια σημασία τους.
Σέ συνάφεια μέ τά παραπάνω, ἡ ἀναφορά τοῦ Τρισαγίου σέ ποίημα δέν δηλώνει ὁπωσδήποτε ὅτι ἡ ποιήτρια βρῆκε στίς τελετές τῆς Ἐκκλησίας «τήν οἰκειότητα τοῦ διαλόγου, τή δυνατότητα μιᾶς συνομιλίας», ὅταν μάλιστα σχολιάζη καί ἀμφισβητῆ κομβική ἔκφραση τῆς τελετῆς, ὅπως εἶναι ἡ ἔκφραση «τόν κεκοιμημένον δοῦλον σου», γράφοντας: «Τὸν κεκοιμημένον./Περὶ ὕπνου πρόκειται, Κύριε;/Μὰ τοῦ κολλάει ὕπνος τοῦ νεκροῦ/ἔτσι εὔκολα νυστάζει ἡ ἀπώλεια τῆς ζωῆς;», καί ἀφοῦ πεῖ στόν Κύριο, ὅτι καί ἐμεῖς, οἱ δοῦλοι τοῦ ἀπάνω κόσμου, δέν κλείνουμε μάτι, ἄν δέν μᾶς νανουρίση «ἡ γιαγιά μας ἡ ἀβεβαιότης», δηλαδή, ἡ ἀβεβαιότητα μᾶς ξεκουράζει, ὄχι ἡ βεβαιότητα τῆς ἀλήθειας Σου, κλείνει τό ποίημα μέ μιά ἐπιθετική χριστολογική ἄποψη, πού ἄν δέν εἶναι ἀφελής ἐξυπνάδα, ὑπερβαίνει στήν παρέκκλιση πολλούς ἀπό τούς ἐπίσημους αἱρετικούς: «Κύριε, μήπως ὅταν ἐνέκρινες/ αὐτοὺς τοὺς ἀνελέητους ἀνταγωνιστικοὺς ψαλμοὺς/ ἤσουν ἀκόμη ἄνθρωπος;».
Ἡ ἐκκλησιαστική φρασεολογία στό παραπάνω ποίημα ἔχει τόση σχέση μέ τήν θεολογία τῆς τελετῆς τοῦ Τρισαγίου, ὅση ἔχουν οἱ Ψαλμοί τοῦ Δαβίδ μέ τήν πίστη καί τίς σκοπιμότητες τῶν γητευτῶν.
Πιστοί τῆς τέχνης…
Χρειάζεται μεγάλη τόλμη τό νά θεωρήση κανείς ποιήματα, ὅπως τό παραπάνω, σάν «μικρά χρονικά μιᾶς μεγάλης ἑβδομάδας». Ἀλλοιώνει τό περιεχόμενό τους, ἐξαχρειώνει τήν πραγματική τους ἀξία. Ἡ ποιήτρια δέν συνομιλεῖ μέ τά θεολογικά νοήματα, δέν διαλέγεται μαζί τους μέ οἰκειότητα. Ἔχει ἕνα φορτίο παράδοσης μέ τό ὁποῖο μάχεται. Πιό πολύ δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι θέλει νά τό ἀποτινάξη καί νά τό εἰρωνευτῆ, παρά νά τό προσοικειωθῆ.
Ἕνα «ἐκκλησίασμα πιστῶν τῆς τέχνης» γιά νά ἀσχοληθῆ μέ τήν συνομιλία ἑνός ποιητικοῦ ἔργου μέ τόν θεολογικό λόγο καί τήν θρησκευτική τελετουργία, πρέπει, ἐκτός ἀπό τήν πίστη στήν τέχνη, νά διαθέτη καί πίστη στήν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας, μέ ὅλα τά ἀσκητικά καί πνευματικά προαπαιτούμενά της.
Προφανῶς, δέν ἀρκεῖ ἡ πείρα τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας, ἡ ὁποία μπορεῖ νά διακονεῖται καί χωρίς πίστη.
π.Θ.Α.Β.
Διαβάζοντας γιά τήν συνάφεια τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας μέ τήν ποίηση, μέ ἀφορμή τήν ἀναγόρευση σύγχρονης ἑλληνίδας ποιήτριας σέ ἐπίτιμη διδάκτορα τοῦ τμήματος Θεολογίας τοῦ Α.Π.Θ., μοῦ ἦρθε στό νοῦ ἕνα κεφάλαιο ἀπό τό βιβλίο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ ἁγιορείτου «Χρηστοήθεια τῶν Χριστιανῶν».
Σ’ αὐτό τό κεφάλαιο ὁ ἅγιος Νικόδημος ἀναφέρει καί περιγράφει πολλά εἴδη μαγείας, προκειμένου νά ἐνημερώση καί προφυλάξη τούς ἀνυποψίαστους Χριστιανούς. Ἕνα ἀπό αὐτά εἶναι ἡ γητεία. Μᾶς πληροφορεῖ, λοιπόν, ὅτι οἱ γητευτές (οἱ ἀσχολούμενοι μέ τήν γητεία), «μαζί μέ τάς ἐπικλήσεις τῶν δαιμόνων, σμίγουσι καί τούς ψαλμούς τοῦ Δαβίδ καί τά ὀνόματα τῶν ἁγίων καί τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Θεοτόκου».
Προφανῶς, τό ὅτι ἀναφέρουν Ψαλμούς τοῦ Δαβίδ καί ὀνόματα ἁγίων, τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Παναγίας, δέν σημαίνει ὅτι μετατρέπουν μέ αὐτήν τήν ἀναφορά τήν μαγική τελετή σέ μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! Χωρίς τήν ἱερουργία κανονικά χειροτονημένου τελετουργοῦ, μέ θεμέλιο τήν πίστη στήν ἀποκεκαλυμμένη θεολογία τοῦ μυστηρίου, οἱ λέξεις μόνες δέν μποροῦν νά συγκροτήσουν τό μυστήριο. Δέν γίνονται μόνες τους ἀγωγοί τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Αὐτό πολύ περισσότερο ἰσχύει ὅταν ἔχουν «σμίξη» μέ ἐπικλήσεις δαιμόνων ἤ ὅταν ἔχουν ἀλλοιωμένη τήν κύρια σημασία τους.
Σέ συνάφεια μέ τά παραπάνω, ἡ ἀναφορά τοῦ Τρισαγίου σέ ποίημα δέν δηλώνει ὁπωσδήποτε ὅτι ἡ ποιήτρια βρῆκε στίς τελετές τῆς Ἐκκλησίας «τήν οἰκειότητα τοῦ διαλόγου, τή δυνατότητα μιᾶς συνομιλίας», ὅταν μάλιστα σχολιάζη καί ἀμφισβητῆ κομβική ἔκφραση τῆς τελετῆς, ὅπως εἶναι ἡ ἔκφραση «τόν κεκοιμημένον δοῦλον σου», γράφοντας: «Τὸν κεκοιμημένον./Περὶ ὕπνου πρόκειται, Κύριε;/Μὰ τοῦ κολλάει ὕπνος τοῦ νεκροῦ/ἔτσι εὔκολα νυστάζει ἡ ἀπώλεια τῆς ζωῆς;», καί ἀφοῦ πεῖ στόν Κύριο, ὅτι καί ἐμεῖς, οἱ δοῦλοι τοῦ ἀπάνω κόσμου, δέν κλείνουμε μάτι, ἄν δέν μᾶς νανουρίση «ἡ γιαγιά μας ἡ ἀβεβαιότης», δηλαδή, ἡ ἀβεβαιότητα μᾶς ξεκουράζει, ὄχι ἡ βεβαιότητα τῆς ἀλήθειας Σου, κλείνει τό ποίημα μέ μιά ἐπιθετική χριστολογική ἄποψη, πού ἄν δέν εἶναι ἀφελής ἐξυπνάδα, ὑπερβαίνει στήν παρέκκλιση πολλούς ἀπό τούς ἐπίσημους αἱρετικούς: «Κύριε, μήπως ὅταν ἐνέκρινες/ αὐτοὺς τοὺς ἀνελέητους ἀνταγωνιστικοὺς ψαλμοὺς/ ἤσουν ἀκόμη ἄνθρωπος;».
Ἡ ἐκκλησιαστική φρασεολογία στό παραπάνω ποίημα ἔχει τόση σχέση μέ τήν θεολογία τῆς τελετῆς τοῦ Τρισαγίου, ὅση ἔχουν οἱ Ψαλμοί τοῦ Δαβίδ μέ τήν πίστη καί τίς σκοπιμότητες τῶν γητευτῶν.
Πιστοί τῆς τέχνης…
Χρειάζεται μεγάλη τόλμη τό νά θεωρήση κανείς ποιήματα, ὅπως τό παραπάνω, σάν «μικρά χρονικά μιᾶς μεγάλης ἑβδομάδας». Ἀλλοιώνει τό περιεχόμενό τους, ἐξαχρειώνει τήν πραγματική τους ἀξία. Ἡ ποιήτρια δέν συνομιλεῖ μέ τά θεολογικά νοήματα, δέν διαλέγεται μαζί τους μέ οἰκειότητα. Ἔχει ἕνα φορτίο παράδοσης μέ τό ὁποῖο μάχεται. Πιό πολύ δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι θέλει νά τό ἀποτινάξη καί νά τό εἰρωνευτῆ, παρά νά τό προσοικειωθῆ.
Ἕνα «ἐκκλησίασμα πιστῶν τῆς τέχνης» γιά νά ἀσχοληθῆ μέ τήν συνομιλία ἑνός ποιητικοῦ ἔργου μέ τόν θεολογικό λόγο καί τήν θρησκευτική τελετουργία, πρέπει, ἐκτός ἀπό τήν πίστη στήν τέχνη, νά διαθέτη καί πίστη στήν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας, μέ ὅλα τά ἀσκητικά καί πνευματικά προαπαιτούμενά της.
Προφανῶς, δέν ἀρκεῖ ἡ πείρα τῆς ἀκαδημαϊκῆς θεολογίας, ἡ ὁποία μπορεῖ νά διακονεῖται καί χωρίς πίστη.
π.Θ.Α.Β.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου