Μέρος A': Η φιλοσοφία κατά τον Σωκράτη », 8 Απριλίου 2013
Το
παρόν κείμενο του πριγκ. Σεργίου Τρουμπετσκόϊ μεταφράζεται για πρώτη
φορά στην ελληνική. Είχε περιληφθεί στην μνημειώδη έκδοση υπό την
επιγραφή “Προβλήματα ιδεαλισμού”.
Μετάφραση Δημήτρης Μπαλτάς
Α. Η φιλοσοφία κατά τον Σωκράτη
1.
[σ. 483] Από την εποχή του Σωκράτους μία
από τις ισχυρότερες και παραστατικότερες ενστάσεις κατά της φιλοσοφίας
υπήρξε η γενική διαφωνία μεταξύ των φιλοσόφων. Κάθε πρωτότυπη φιλοσοφική
διδασκαλία διαφέρει από τις υπόλοιπες, διαφωνεί με αυτές, αντιφάσκει με
αυτές και η ίδια εσωτερικές αντιφάσεις και ατέλειες·καμιά δεν μπορεί να
ικανοποιήσει τα αιτήματα της ανθρώπινης διάνοιας, επειδή τα αιτήματά
της είναι απόλυτα.
Τα μέσα για τον μετασχηματισμό της
φιλοσοφίας και της φιλοσοφικής δραστηριότητας είχαν προταθεί πολλές
φορές και πολλές φορές είχαν οδηγήσει στις πραγματικές ανατροπές στην
σφαίρα της σκέψεως. Όμως, δεν άλλαξαν την θέση της φιλοσοφίας ως προς το
τελικό αντικείμενό της, το Αληθές που αναζητεί: εξακολουθεί η φιλοσοφία
να επιδιώκει να το κατανοήσει και η επιδίωξη αυτή εξακολουθεί να
πραγματώνεται σε διάφορες, αποκλίνουσες μεταξύ τους, φιλοσοφικές
διδασκαλίες που προσφέρουν ικανοποίηση σε μεμονωμένες διάνοιες, αλλά δεν
μπορούν να προσφέρουν αυτήν την ικανοποίηση στην ανθρώπινη σκέψη στο
σύνολό τους. Και θα έλεγε κανείς πως είχε δοκιμάσει όλες τις πιθανές
λύσεις.
Ο Σωκράτης νόμιζε ότι η φιλοσοφία θα
πάρει τον σωστό δρόμο, εάν αρνηθεί την θεωρία για «τα θεία πράγματα»,
για την φύση των όντων, για τις απαρχές της υπάρξεως·για να γίνει
αξιόπιστη, πρέπει να αρνηθεί την απόπειρα να γνωρίσει αυτό που
υπερβαίνει την διάνοιά μας, και να περιορισθεί στην γνώση των
«ανθρωπίνων πραγμάτων», δηλαδή την ηθική σφαίρα. Αλλά και αυτό το μέσο
δεν είχε βοηθήσει: στην σφαίρα της ηθικής φιλοσοφίας όλα αποδείχθηκαν
τόσο αμφισβητήσιμα, όσο και στην σφαίρα της θεωρίας για την φύση των
όντων. Ήδη, μεταξύ των μαθητών του Σωκράτους, βρίσκουμε την πλέον
αποφασιστική διαφωνία για το ζήτημα περί του σκοπού της ανθρώπινης
συμπεριφοράς, για το αγαθό, για το καλό, για τις αρετές, για τις
υποχρεώσεις ως προς τους συνανθρώπους μας και την κοινωνία.
Έως τώρα η διαφωνία αυτή δεν παύει, και
οι φιλόσοφοι δεν μπορούν να συμφωνήσουν όχι μόνον ως προς τις γενικές
βάσεις και αρχές, αλλά και ως τους ίδιους τους ορισμούς του δικαίου και
του ηθικού: τα αστρονομικά φαινόμενα, τα οποία ο Σωκράτης κατέτασσε στα
«θεία πράγματα», έχουν από καιρό γίνει αντικείμενο της επιστημονικής
γνώσεως. Και η διαφωνία σχετικά με το δίκαιο και το ηθικό παραμένει
μέχρι τώρα.
2.
Για να δοθεί ένα τέλος στις διαφωνίες,
είχε προταθεί και ένας πιο ριζικός τρόπος, που ισοδυναμεί με την άρνηση
της ίδιας της φιλοσοφίας: είχε προταθεί η απόλυτη άρνηση της αντιλήψεως
ως ακριβούς γνώσεως (της αρνήσεως ως μεθόδου προς όφελος της γνώσεως).
Επανειλημμένως επεδίωξαν να δείξουν ότι στην ανθρώπινη διάνοια είναι
προσεγγίσιμη η μερική γνώση που επιτυγχάνεται δια της εμπειρίας, ότι η
διάνοιά μας είναι αξιόπιστη μόνον στην σφαίρα της εμπειρίας ή των
μαθηματικών και χάνει κάθε έδαφος μόλις βγει πέρα από τα όρια της
εμπειρίας ή πέρα από τις μαθηματικές σχέσεις. Όντως, γνωρίζουμε μόνον
αυτό που μας έχει δοθεί στον χρόνο και στον χώρο, αυτό που μας
φανερώνεται· βλέπουμε τα πάντα υπό το πρίσμα των συναισθημάτων μας και
της διάνοιάς μας, συνεπώς δεν μπορούμε να γνωρίζουμε το υπαρκτό ως
τέτοιο, ανεξάρτητο από μας και την άποψή μας.
Εξ άλλου, στην εμπειρία μας, μας έχει
δοθεί μόνον το μερικό·ακόμα κι αν εμείς, δια της λογικής γενικεύσεως,
[σ. 485] γνωρίζουμε μερικούς γενικούς κανόνες των φαινομένων που
παρατηρούμε, ωστόσο οι ευρύτερες επιστημονικές γνώσεις δεν μας δίδουν
παρά μερική γνώση. Και η φιλοσοφία, όπως κι αν την ορίσουμε, επιδιώκει
την καθολική κοσμοαντίληψη· η αντίληψη αναζητεί την ερμηνεία της αρχής
και του τελικού αιτίου υπάρξεώς μας. Αυτό αποδεικνύει το αδύνατον της
φιλοσοφίας: σε κάθε φιλοσοφική διδασκαλία δεν βρίσκουμε παρά την
συγκεκριμένη ανθρώπινη κοσμοαντίληψη, που φέρει πάνω της ο αιώνας της,
το περιβάλλον, η ατομική ιδιοφυία που την ανέπτυξε·και αυτή η ανθρώπινη
αλήθεια τίθεται στην θέση της ενιαίας καθολικής αλήθειας, παρουσιάζεται
ως αλήθεια καθεαυτή!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου