Εισαγωγικά
Ο 18ος αιώνας, κατά τον οποίο έζησε και έδρασε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, είναι ένας αιώνας πολύ σημαντικός, κομβικός θα λέγαμε, για την αφύπνιση και τον ξεσηκωμό του υπόδουλου γένους των Ορθοδόξων Ελλήνων, εθνικά-πολιτικά και πνευματικά.
Αυτό αποδεικνύεται από τη μια μεριά από τα πολλά επαναστατικά κινήματα εναντίον των Τούρκων που έχουν προηγηθεί, όπως για παράδειγμα οι εξεγέρσεις στη Θεσσαλία το 1600, η Επανάσταση του Διονυσιου του Φιλοσόφου στην Ήπειρο το 1611, αλλά και τα πνευματικά κινήματα-ρεύματα που επηρεάζουν τις πνευματικές εξελίξεις από την άλλη μεριά, όπως για παράδειγμα ο Ευρωπαϊκός και κατ’ επέκταση ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός και το Κολλυβαδικό κίνημα στο Άγιον Όρος.
Για τον Διαφωτισμό και την επιρροή που άσκησε σε όλη την Ευρώπη, δεν θα αναφερθούμε στο σημείο αυτό ειδικά.
Το κολλυβαδικό κίνημα και ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Όσον αφορά στους Κολλυβάδες και το Κολλυβαδικό κίνημα του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα που ξεκίνησε από το Άγιο Όρος και εξαπλώθηκε σε όλα τα Βαλκάνια, προέκυψε ως αντίδραση στις ορθολογιστικές, θεϊστικές ή άθεες αντιλήψεις που είχαν εξαπλωθεί και στην Ανατολή μετά τον 16ο αιώνα που άρχισαν να κυριαρχούν και στην Δύση.
Θεωρούσαν οι Κολλυβάδες πως η πίστη ως μέθοδος εμπειρική, θεραπευτική της υπάρξεως και θεώσεως – σωτηρίας και όχι ως θρησκευτική ιδεολογία, είναι αυτή που θα διαφυλάξει και θα διασώσει την αυτοσυνειδησία του υπόδουλου γένους των Ελλήνων Ορθοδόξων και θα πρέπει να στηρίζεται και να θρέφεται από την ησυχαστική πατερική παράδοση. Γι’ αυτό προσπαθούσαν να κρατήσουν όρθια την Ρωμιοσύνη του Βυζαντίου που παρόλα τα προβλήματα και τις κατακτήσεις, κρατούσε όρθια την ψυχή και το πνεύμα του, την ελληνορθόδοξη παράδοση. Για το λόγο αυτό κυρίως συγκρούστηκαν με τους ευρωπαϊστές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, με την αθεΐα του Βολταίρου και τις ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού που προσπαθούσαν να στρέψουν τους υπόδουλους ραγιάδες προς την κλασική αρχαιότητα και πρόβαλαν την κοσμική σοφία και γνώση, τον ορθό λόγο, τον άθεο ανθρωπισμό, υποτιμώντας την θεία σοφία.
Αντιπαρατέθηκαν ακόμη οι Κολλυβάδες με τον σχολαστικισμό και ορθολογισμό της Δυτικής Αναγέννησης που απέρριπτε την εμπειρική και δοκιμασμένη μέθοδο φωτισμού και τελειώσεως των Πατέρων της Ανατολής, που έδιναν τα πρωτεία στη θεία σοφία χωρίς όμως να απορρίπτουν την κοσμική, την ανθρώπινη σοφία, υιοθετώντας την βυζαντινή σύνθεση που διέσωζε και ενίσχυε τα υγιή στοιχεία του ελληνικού πνεύματος στην υπηρεσία του θείου κηρύγματος της αγάπης, της ταπεινώσεως, της καταλλαγής που απέρρεαν από το κήρυγμα του Σταυρού. Αντιδρούσαν επομένως στην οπισθοδρόμηση προς ένα νοσηρό κλασικισμό που τοποθετεί το κτιστό πάνω από το άκτιστο, την ανθρώπινη σοφία πάνω από την θεϊκή σοφία, τα άθεα γράμματα πάνω από τα θεωτικά, όπως έλεγε ο όσιος μοναχός Χριστόφορος Παπουλάκος.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες πολιτικές και πνευματικές έζησε και έδρασε ως γνήσιος κολλυβάς και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, δίνοντας ταυτόχρονα με τον τρόπο αυτό απάντηση και στους δυτικόφρονες - ενωτικούς, χωρίς μάλιστα να μπορεί να κατηγορηθεί ως εχθρός του Λαού ή σκοταδιστής.
Είναι γνωστό πως το νεοελληνικό κράτος, καθοδηγούμενο και κηδεμονευόμενο από τη Δύση πλέον, αποκόπηκε από τις ρίζες του.
Πτυχές από την κολλυβαδική ζωή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Η Ουράνια και η γήινη Πατρίδα.
Οι Κολλυβάδες, οι πνευματικοί αυτοί άνθρωποι στους οποίους σίγουρα συγκαταριθμείται και ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, είναι βέβαιο πως ακολουθούσαν τα βήματα των γερόντων τους και τα πνευματικά χνάρια των φιλοκαλικών – ησυχαστών Πατέρων, που προηγήθηκαν αυτών. Μαρτυρείται πως δίδασκαν και καθοδηγούσαν τον πιστό λαό, όπως στην περίπτωση των νεομαρτύρων, το πως θα φτάσουν στην νέκρωση του ιδίου θελήματος και στην αντικατάστασή του με το θέλημα του Χριστού, ώστε να πετύχουν την κατά δύναμιν κάθαρση του βίου τους από την αμαρτία και το φόβο, πρώτον με την τήρηση των εντολών του Χριστού και δεύτερον με την συμμετοχή στη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας, με σκοπό να κατακτήσουν την Ουράνια Πατρίδα, τη Βασιλεία των Ουρανών.
Την εποχή που έδρασε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (γεννήθηκε το 1714 και μαρτύρησε το 1779) είχε να αντιμετωπίσει πάρα πολλούς πειρασμούς, εσωτερικούς-πνευματικούς αλλά και εξωτερικούς. Είχε να αντιμετωπίσει εμπόδια που είχαν να κάνουν με την αμάθεια και την άγνοια των χριστιανών, αφού αυτά νόθευαν την αυθεντική χριστιανική πίστη και ζωή. Είναι καταγεγραμμένα την εποχή αυτή γεγονότα της καθημερινότητας που μαρτυρούν του λόγου το αληθές όπως ληστείες, φόνοι, καταπιέσεις από τους κοτζαμπάσηδες, πολλές φορές χειρότερες από των Τούρκων, υποκρισία, ζηλοφθονία, ψέμα, δεισιδαιμονίες και φόβος. Ταυτόχρονα όμως εμπόδια στο έργο του συνάντησε από τους Τούρκους οι οποίοι ασκούσαν βάρβαρη και τυραννική εξουσία πάνω στους υπόδουλους και προχωρούσαν σε βίαιους ατομικούς ή και ομαδικούς εξισλαμισμούς, αλλά και τους Εβραίους, των οποίων τα συμφέροντα θίγονταν από τη διδασκαλία του Αγίου.
Διαπιστώνουμε από τις Διδαχές του και τους βιογράφους του πως ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ακολουθώντας τον κολλυβαδικό τρόπο σκέψης και ζωής, αγωνίζονταν να πετύχει πρώτα από όλα την προσωπική του κάθαρση από την αμαρτία με την τήρηση των εντολών του Κυρίου και τη νέκρωση του ιδίου θελήματος και την προσπάθεια να ταυτίσει το θέλημα του με το θέλημα του Θεού, σε σημείο που να λέει όπως ο Παύλος: «Χριστῷ συνεσταύρωμαι· ζῶ δὲ οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ Χριστός·» (Γαλ. 2,20), έπειτα να φτάσει στο φωτισμό και στη συνέχεια με τη χάρη του Θεού στη θέωση. Γνωρίζουμε πως κατάφερε με τον τρόπο αυτό να γίνει σκεύος δεκτικό της χάριτος του Θεού, αφού όπως οι σύγχρονοί του βιογράφοι βεβαιώνουν, είχε αποκτήσει προορατικό - προφητικό χάρισμα αλλά και θαυματουργικό.
Στόχος του ήταν με τη διδασκαλία του να φωτίσει το νου των πιστών ακροατών του και να αλλάξει την ζωή τους. Ο αγνός λαός, τον οποίο οι Τούρκοι αποκαλούσαν «ζώα, κτήνη» τον ακολουθούσε, αφού κατόρθωνε να ανυψώνει τις ψυχές από τη γη στον ουρανό με το κήρυγμά του. «Όχι, δεν είσθε όντα κατώτερα…, να έχετε πίστη, να βαπτίζεσθε, να έχετε μυστηριακή ζωή με εξομολόγηση και κοινωνία, να κάνετε αγαθά έργα και τότε η ψυχή και του ταπεινότερου ανθρώπου θα λάμψει όπως ο ήλιος και θα γίνει νύμφη Χριστού», τους έλεγε.
Τους προέτρεπε επομένως να ακολουθήσουν αυτόν τον τρόπο του βίου, που ήταν και δικός του, που οδηγούσε στον φωτισμό, «… καθώς εφώτισεν το Πνεύμα το άγιον τους Προφήτας, τους αγίους Αποστόλους, τους αγίους Πατέρας της Εκκλησίας μας και μας έγραψαν». Τους προτρέπει αδιαλείπτως να προσεύχονται ησυχαστικά και κολλυβαδικά: «Το δεύτερον είναι να μη σας λείπη ποτέ ετούτη η προσευχή: Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ και Λόγε του Θεού του ζώντος, δια της Θεοτόκου και πάντων σου των αγίων ελέησόν με τον αμαρτωλόν και ανάξιον δούλον σου». «Μέσα εις το «Κύριε Ιησού Χριστέ» θεωρείται η αγία Τριάς, ο Θεός, η ένσαρκος οικονομία του Χριστού μας, η Δέσποινά μας η Θεοτόκος και πάντες οι Άγιοι». Αναφερόμενος δε στα παραδείγματα των αγίων, παρουσιάζει την αγία Παρασκευή και τη ζωή της λέγοντας: «Όποιος έχει τον Χριστόν εις την καρδίαν του δεν φοβάται όλον τον κόσμον».
Την διδασκαλία και τον φιλοκαλικό - ησυχαστικό τρόπο του βίου που πρόβαλλαν οι Κολλυβάδες αλλά και ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός , απηχεί η ομολογία πίστης των Νεομαρτύρων, αλλά και το αγωνιστικό – θυσιαστικό φρόνημα των εθνομαρτύρων. Γνωρίζουμε πως πολλοί από αυτούς είχαν ως «αλείπτας», προπονητές τρόπον τινα, που τους τόνωναν και τους στήριζαν στο μαρτύριο, Κολλυβάδες αγίους (π.χ. άγιος Μακάριος Νοταράς, άγιος Νικόδημος Αγιορείτης κ.ά.). Ήταν η συνεπέστερη και αποτελεσματικότερη πράξη αντίστασης για την Ορθοδοξία η ομολογία πίστης τους και ξαναζωντάνεψε η αρχαία χριστιανική παράδοση του μαρτυρίου. Ήταν ακόμη έμπρακτη απόρριψη του κατακτητή και καταφρόνησή του μέσα στη μακρά δουλεία, δείχνοντας παράλληλα το δρόμο της αντίστασης και της ελευθερίας, του θάρρους και της παρηγοριάς, στηρίζοντας και τους υπόλοιπους πιστούς. Οι Νεομάρτυρες θεωρούνται από πολλούς πως είναι οι πρώτοι αντιστασιακοί απέναντι στην τουρκική βαρβαρότητα και αποτέλεσαν το παράδειγμα για πολλούς στη συνέχεια. Αυτό μαρτυρεί άλλωστε και το πλήθος των Εθνομαρτύρων, οι οποίοι αγωνίζονταν για την αποκατάσταση του Γένους.
Διαπιστώνουμε από τις Διδαχές του πόσο πολύ αγάπησε ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός πρώτα και πάνω απ’ όλα τον Χριστό και την Εκκλησία Του, την Ουράνια Πατρίδα, όπως έλεγε, αλλά και τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από φυλή και θρησκεία, τα αδέρφια του, τις εικόνες του Θεού καθώς και τη γήινη Πατρίδα του, εννοώντας την Ελλάδα. «Ο πανάγαθος και πολυέλεος Θεός, αδερφοί μου, έχει πολλά και διάφορα ονόματα, λέγεται και φως και ζωή και ανάστασις. Όμως το κύριον όνομα του Θεού μας είναι και λέγεται αγάπη. Πρέπει και ημείς, αδερφοί μου, ανίσως και θέλωμεν να περάσωμεν και εδώ καλά, να πηγαίνωμεν και εις τον Παράδεισον και να λέγωμεν τον Θεόν μας πατέρα, πρέπει να έχωμεν δύο αγάπες, αγάπην εις τον Θεόν και εις τους αδερφούς μας. Φυσικόν μας είναι να έχωμεν αυτές τες δύο αγάπες, παρά φύσιν είναι να μην τες έχωμεν. Και καθώς ένα χελιδόνι χρειάζεται δύο πτέρυγες δια να απετά εις τον αέρα, έτσι και εμείς, αδερφοί μου, χρειαζόμαστε αυτές τες δύο αγάπες, διότι χωρίς αυτές τες δύο αγάπες είναι αδύνατον να σωθούμεν».
Στο δίπολο Χριστός – Ελλάδα, πρώτα έβαζε τον Χριστό (το απέδειξε και με το μαρτύριό του, αφού έγινε νεομάρτυρας) και μετά την Πατρίδα του, την Ελλάδα. Είναι γεγονός πως οι περισσότερες διδαχές του για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία κηρύχτηκαν στην Ήπειρο, γεγονός που φανερώνει την προτίμησή του προς την περιοχή αυτή.
«Δεν βλέπετε πως αγρίεψε το γένος μας από την αμάθειαν και εγινήκαμεν ωσάν τα θηρία»; «Τέκνα μου αγαπητά εν Χριστώ, διατηρήσατε γενναίως και ατρομήτως την ιεράν ημών θρησκείαν και την γλώσσαν των πατέρων, διότι αμφότερα ταύτα χαρακτηρίζουσι την φιλτάτην ημών πατρίδα και άνευ τούτων το έθνος ημών καταστρέφεται. Μην απελπισθήτε, αδερφοί μου, η θεία Πρόνοια θέλει πέμψει μιαν ημέραν την ουράνιον σωτηρίαν ίνα φαιδρύνη τας καρδίας ημών προς απαλλαγήν εκ της ελεεινής καταστάσεως εν τη οποία ευρισκόμεθα». Για παράδειγμα όταν βρέθηκε στην Πάργα αναφέρει: «Διότι πως δύναται να διατηρηθή αβλαβές το έθνος μας κατά τε την θρησκείαν και ελευθερίαν, οπόταν ο ιερός κλήρος αγνοή κατά δυστυχίαν των αγίων Γραφών την εξήγησιν, ήτις εστί το φως και η στερέωσις της πίστεως; … Λοιπόν, τέκνα μου Πάργιοι, προς διαφύλαξιν της πίστεως και ελευθερίαν της πατρίδος, φροντίσατε να συστήσετε ανυπερθέτως σχολείον ελληνικόν, δι’ ου θα γνωρίσωσι τα τέκνα υμών όσα υμείς αγνοείτε».
Για το λόγο αυτό ίδρυσε σχολεία ελληνικά για να μπορούν να διαβάζουν την ελληνική γλώσσα, η οποία είναι και η γλώσσα της Εκκλησίας και προτρέπονται σε εγρήγορση και αντίσταση και εξέγερση καταρχάς εναντίον των παθών, δηλαδή εναντίον του εσωτερικού εχθρού και στη συνέχεια εναντίον και του εξωτερικού εχθρού που καταπιέζει και υποδουλώνει και καταργεί την ελευθερία τους, το αυτεξούσιό τους.
Πετυχαίνει με τον τρόπο αυτό οι πιστοί να μη φοβούνται τον ορατό εχθρό, όπως και τον αόρατο, αλλά να έχουν αδούλωτο φρόνημα. «Τοῦτο σᾶς λέγω καὶ σᾶς παραγγέλω· κἂν ὁ οὐρανὸς νὰ κατεβῆ κάτω, κἂν ἡ γῆ νὰ ἀνεβῆ ἐπάνω, κἂν ὅλος ὁ κόσμος νὰ χαλάση, σήμερον, αὔριον, νὰ μὴ σᾶς μέλλη τί ἔχει νὰ κάμη ὁ Θεός. Τὸ κορμί σας ἂς τὸ καύσουν, ἂς τὸ τηγανίσουν· τὰ πράγματά σας ἂς σᾶς τὰ πάρουν· μὴ σᾶς μέλλει· δώσατέ τα· δὲν εἶνε ἰδικά σας. Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζονται. Αὐτὰ τὰ δυὸ ὅλος ὁ κόσμος νὰ πέση, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρη, ἐκτὸς καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δυὸ νὰ τὰ φυλάγετε, νὰ μὴ τὰ χάσετε». Το παράδειγμα έδωσε ο ίδιος με τη θυσία του, αλλά και πόσοι άλλοι που ακολούθησαν τον Χριστό.
Πολλοί είναι αυτοί που ομολογούν πως στα δύσκολα εκείνα προεπαναστατικά χρόνια του 18ου αιώνα, ο Πατροκοσμάς (η ονομασία αυτή δείχνει και πόσο οικείος τους ήταν ο Άγιος) με την αγιότητα του βίου του, την απλή και κατανοητή, στη γλώσσα του απλού λαού, διδασκαλία του, τα θαύματά του και τις προφητείες του, ευεργέτησε όσο κανείς άλλος το υπόδουλο Γένος, προσπαθώντας να διατηρήσει την Ορθόδοξη πίστη του αλλά και την εθνική του συνείδηση.
Και είναι αρκετοί εκείνοι που πιστεύουν ακράδαντα πως οι άλλοι ήρωες της Επανάστασης του 1821, των πεδίων των μαχών, που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της τουρκοκρατούμενης Πατρίδας προετοιμάστηκαν ψυχικά, εμπνεύστηκαν και στηρίχτηκαν πνευματικά στο έργο τους αυτό από, θα λέγαμε, κάποιους άλλους ήρωες του πνεύματος, που στην ουσία τους γέννησαν, όπως ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Πως αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς την αυτοθυσία αυτών των αγωνιστών-επαναστατών, οι οποίοι με την συγκεκριμένη παιδεία γαλουχούμενοι αποκτούσαν αδούλωτο φρόνημα, όπως αποδεικνύεται και από το σύνθημά τους «Ελευθερία ή Θάνατος» όταν ρίχνονταν στη μάχη για την ελευθερία. Προϋπέθετε αυτή η στάση ζωής προετοιμασία κατάλληλη από εμπνευσμένους πνευματικούς ανθρώπους, οι οποίοι να πείθουν με το παράδειγμά τους, με την ζωή τους, όπως ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.
Είναι βέβαιο πως οι διδαχές του και τα σχολεία που ίδρυσε συγκράτησαν και τόνωσαν τη θρησκευτική και εθνική συνείδηση σε ένα μεγάλο μέρος των υπόδουλων και μ’ αυτόν τον τρόπο ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός έγινε πρόδρομος του ’21.
Το ενδιαφέρον του για την ελευθερία και την αγάπη του για την γήινη Πατρίδα την Ελλάδα φαίνεται επιπλέον και από τις προφητείες του, με τις οποίες εμπνέει τους υπόδουλους να ξεσηκωθούν. Τους προετοιμάζει να αντισταθούν και να επαναστατήσουν εναντίον του εξωτερικού εχθρού, προφητεύει για την ανάσταση του γένους και την παλιγγενεσία. Έτσι για παράδειγμα μιλά για το ρωμαίικο και την ανάστασή του, για το ποθούμενο, δηλαδή την ελευθερία της Πατρίδας, που ήταν παράλληλος στόχος. Σε πολλές περιοχές που περιόδευσε έλεγε: «Αυτό μια μέρα θα γίνη Ρωμαίικο και καλότυχος όποιος ζήση σε κείνο το βασίλειο», ενώ στη Χειμάρρα είπε πως «Το ποθούμενο θα γίνη στην τρίτη γενεά. Θα το ιδούν τα εγγόνια σας».
Οι αγωνιστές του 1821 και οι Εθνομάρτυρες επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές, δηλαδή πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε στην προετοιμασία και την διάπλαση του χαρακτήρα των και στην εν γένει βιωτή τους, το κήρυγμα των Κολλυβάδων και του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στον αγώνα για την ελευθερία και απέναντι στους Τούρκους και απέναντι στον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.
Παράδειγμα, φορέας αυτής της παιδείας ήταν ο Κολοκοτρώνης, ο οποίος αφού πρώτα εξομολογήθηκε και μετάλαβε, μετά ξεκίνησε τον αγώνα: «Εξομολογηθέντες μετέλαβον των αχράντων μυστηρίων, ο Κολοκοτρώνης και οι περί αυτόν, οι οποίοι δεν ήλθον εις την Πελοπόννησον ειμή δια να κινήσωση την επάνάστασιν την 25 Μαρτίου, ως ημέραν προσδιορισμένην να λάβωσι τα όπλα απανταχού οι Έλληνες».
Αναφέρουμε ακόμη για παράδειγμα συνομιλία του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη με τον Άγγλο Ναύαρχο Χάμιλτον που αφορά στην προετοιμασία και τη διεξαγωγή του αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία τους και το αδούλωτο φρόνημά τους: «Μίαν φοράν όταν επήραμεν το Ναύπλιον ήλθε ο Άμιλτον να με ιδή. Μου είπε ότι πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμόν, και η Αγγλία να μεσιτεύση. Εγώ τού αποκρίθηκα, ότι αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος».
Επίσης στην ομιλία του στην Πνύκα ο Κολοκοτρώνης σε μαθητές το 1838 είπε: «Πρέπει να φυλάξετε την πίστη σας και να την στερεώσετε, διότι, όταν επιάσαμε τα άρματα είπαμε πρώτα υπέρ πίστεως και έπειτα υπέρ πατρίδος».
Ανάλογες πράξεις και λόγια που φανερώνουν αυτή την Κολλυβαδική διάσταση υπέρ πίστεως αλλά και υπέρ πατρίδος από αγωνιστές Εθνομάρτυρες, όπως φαίνεται μέσα από ιστορικά καταγεγραμμένες δηλώσεις τους, οι οποίοι στο δίπολο πίστη ή πατρίδα προέταξαν το αδούλωτο φρόνημά τους για την ελευθερία της γήινης πατρίδας, έχουμε για παράδειγμα από τους Αλέξανδρο Υψηλάντη, τον Γρηγόριο – Δικαίο Παπαφλέσσα, τον Κωνσταντίνο Κανάρη, τον Ιωάννη Μακρυγιάννη, τον Ανδρέα Μιαούλη, τους Ιερολοχίτες όπως διαπιστώνουμε μέσα από τον Όρκο τους, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, τον Αδαμάντιο Κοραή, τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον καλόγερο Σαμουήλ κ.ά.
Συμπερασματικά
«Η σημερινή κρίση πού περνάμε ως Έλληνες, έχει κύριο αίτιο κατά γενική ομολογία τη χρεοκοπία της ηγεσίας, κυρίως της πολιτικής, που υπηρετεί, κατά κανόνα, τα συμφέροντα της νέας παγκόσμιας τάξης, στο όνομα της οποίας ασκεί την εξουσία της εις βάρος της ευστάθειας της Χώρας. Γενική είναι η συναίσθηση ότι ζούμε σε έναν κόσμο τραγικά παράλογο και παράλογα τραγικό, πού αποκαλύπτει τη βαναυσότητα της μετανεωτερικότητας, παρόλη τη μεγαλαυχία και μεγαλοστομία της. Ο πολιτισμός της μετανεωτερικής κοινωνίας κυριαρχείται από τον άκρατο ωφελιμισμό, την απληστία και κατά συνέπεια την αδικία, την ειδωλολατρία δηλαδή της φιλαργυρίας (πρβλ. Α΄ Τιμ.6,10), και γι’ αυτό καταντά «πολιτισμός» αφιλάνθρωπος. Κάθε κρίση, ατομική ή κοινωνική, για έναν ιστορικό και Θεολόγο, είναι πάντα συνέπεια της πτωτικότητας του ανθρώπου και της εσωτερικής του αλλοτρίωσης, διότι, όπως είπε ο Ντοστογιέφσκυ, «χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται». Κυρίαρχο θέμα της δυτικής Θεολογίας από τα μέσα του 20ού αιώνα είναι ο «θάνατος του Θεού», που σημαίνει όχι τον οντολογικό θάνατο του Θεού, αλλά την αποσύνδεση του ανθρώπου από τον Θεό και την αθεΐα του δυτικού ανθρώπου και της δυτικής κοινωνίας. Κατά τον νεώτερο Άγιο π. Ιουστίνο (Πόποβιτς): Η Ευρώπη από την Αναγέννησιν έως σήμερον μετεβλήθη εις εργαστήριον ρομπότ. […] Δεν υπήρξεν επί του πλανήτου […] απανθρωπότερος άνθρωπος από το ευρωπαϊκό ρομπότ[…]. Άνθρωπος χωρίς Θεόν και χωρίς ψυχήν […]. Αφού εφόνευσε τον Θεόν και την ψυχήν μέσα του, ο τύπος κάθε ευρωπαίου ανθρώπου […] βαθμηδόν αυτοκτονεί, διότι η αυτοκτονία είναι ο αναπόφευκτος ακόλουθος της θεοκτονίας».
Όσο ο πιστός λαός μνημονεύει και τιμά με λατρευτικές εκδηλώσεις τους πνευματικούς αυτούς ήρωες, όπως ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, αλλά και τους εθνομάρτυρες και μυείται με τρόπο που να μαθαίνει να ακολουθεί τα κολλυβαδικά πνευματικά χνάρια τους, αλλά και το αδούλωτο φρόνημά τους, μπορούμε να ατενίζουμε προς το μέλλον με αισιοδοξία. Δεν είναι δε υπερβολή να υποστηρίξει κανείς πως και σήμερα, σε μια εποχή πνευματικής πενίας, απαισιοδοξίας και εθελοδουλίας, ένα νεοκολλυβαδικό κίνημα, ένα αντίστοιχο ιστορικό παράλληλο, όπως αυτό των Κολλυβάδων, που είχε ως αποτέλεσμα τότε να διασωθεί η πίστη και η πατρίδα, η ταυτοπροσωπία των Ελλήνων, θα είχε να προσφέρει πολλά στους νεοέλληνες και να δώσει πολλές απαντήσεις και διεξόδους στα σύγχρονα αδιέξοδα.
Προϋπόθεση βέβαια, εκείνοι που έχουν ως αποστολή να ποιμάνουν τον πιστό λαό, ταγμένοι να ακολουθούν και να διαφυλάττουν την Πατερική μας Ορθόδοξη Παράδοση, να είναι απαλλαγμένοι από διάφορους κοσμικούς πειρασμούς και από τυχόν … “ετεροδιδασκαλίες”!!
*(Ανακοίνωση στην Επετειακή Επιστημονική Διημερίδα που διοργάνωσε η Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Βελλάς Ιωαννίνων, την Πέμπτη 21 και Παρασκευή 22 Οκτωβρίου 2021 με γενικό θέμα: “Η συμβολή της Ηπείρου στον Ιερό Απελευθερωτικό Πόλεμο του 1821”, Διαδικτυακή Διεξαγωγή, www.aeavellas.gr)
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Επισκόπου Αυγουστίνου Ν. Καντιώτου, Μητροπολίτου Φλωρίνης, Κοσμάς ο Αιτωλός, Έκδοσις Ορθοδόξου Ιεραποστολικής Αδερότητος «Ο ΣΤΑΥΡΟΣ», Έκδοσις ΙΑ΄, Αθήναι 1990
Η ζωή του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, Του Γ. Δ. Μεταλληνού [Πάπυρος]
Ιωάννη Β. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και Βιογραφία, Ακρίτας, Η΄ Έκδοση, Ιούνιος 2007
π. Γ. Μεταλληνός: Κρίση και διανόηση, Ένα διαχρονικό μας πρόβλημα από το περιοδικό Νέος Ερμής ο Λόγιος τ. 14, Φθινόπωρο 2016
Μιχ. Τρίτου «Η Εθνική διάσταση του έργου το Πατροκοσμά το Αιτωλού»
Μιχ. Τρίτος, Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, Ο Φωτιστής του Γένους – Ο Προφήτης, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2009.
Βιβλιογραφία για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/commitees/identity/vivliografia_kosmas.pdf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου